1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Kataloglarning turlari 
Zamonaviy Axborot-kutubxona muassasalarida mavzu va turlari bo‘yicha 
xilma xil resurslar mavjud. Axborot-kutubxona muassasasiga murojat qiladigan 
kitobxonlarning talablari ham xilma-xildir. Kitobxonlarni muayyan muallifning 
familiyasi, kitobining nomi, muharrirning nomi yoki boshqa belgilari, 
muassasaning nomi, nashr etgan nashriyotning nomiga o‘xshash ma’lumotlari 
bo‘lgan kitoblar qiziqtiradi. Ba’zi birlarini soha adabiyotlari, boshqalarni texnik 
jurnallar, DTSlar, patentlar qiziqtiradi. Ayrim kitobxonlar chet el adabiyotlarini 
so‘rab murojaat etadilar. Hamma so‘rovlarni qamrab olib javob beradigan yagona 
katalog tuzishning imkoniyati yo‘q.
Kutubxona klassifikatsiyasi 125 yildan buyon o`quv fani sifatida o`qitilib 
kelinmoqda. Shunga qaramasdan, sohaning ushbu yo`nalishini o`rganish va ilmiy 
tadqiqotlar olib borish ishlari yaqin yillardan boshlandi. Bunga zarurat esa ushbu 
terminning 
keng 
o`rganilmaganligi 
va 
ma’lum 
muammolarning 
yechilmaganligidir
1
.
Kutubxona klassifikatsiyasi bir qancha ma’nolarga ega. Kutubxona 
javonlaridagi kitoblar yoki boshqa xujjatlarni joylashtirilayotganda bu jarayon – 
kitoblar klassifikatsiyasidir. Bu jarayon kitoblar bilan emas, balki ularning 
bibliografik tavsifi, ya’ni kataloglar bilan amalga oshirilsa bu – bibliografik 
klassifikatsiya deyiladi
2
. 
1
Library Classification Theory: Historical Perspective 4-bet. 
2
Library Classification Theory: Types of Library Classification.- b.10

---

14 
Axborot-kutubxona 
xizmati 
ko‘rsatish 
nazariyasi 
va 
amaliyotida 
kataloglarning muhim turlari yaratilganki, ularning har biri ma’lum bir 
xarakterdagi talablarni qondirishga imkon beradi. Shu kunga qadar mamlakatimiz 
kutubxonalarida nashr turlariga, fondni qamrab olishiga ko‘ra farqlanadigan 
kataloglarning bir nechta turlari qo‘llaniladi. Kataloglarni bibliografik tasvirlarini 
gruppalash usullariga ko‘ra asosiy turlarga bo‘lingan. Bu gruppadagi kataloglar 
orasida eng ko‘p tarqalgani