1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Gotfried Leybnits (1646-1716) 
Nemis 
filosof 
va 
mantiqshunosi, 
matematik, fizik, kashfiyotchi, tarixchi va 
tilshunos olimi Gotfried Leybnitsning 
kutubxona 
klassifikatsiyasi 
juda 
mashhurdir. 
Gannover ommaviy kutubxonasidagi G. 
Leybnits portreti 
 
Uning sxemasida logika, etika va siyosat bilan birga tabiiyot fanlarini, matematika 
va filologiyani ham o‘z ichiga olgan falsafa bo‘limi ancha mufassal ishlangan edi. 
Falsafani o‘sha vaqtdagi juda ko‘p ilmiy klassifikatsiyalar uchun xarakterli 
bo‘lgan bunday talqin qilish XVIII asr oxirigacha davom etgan
7
. 
G‘arbiy Yevropadagi har xil universitet kutubxonalarida foydalanilgan 
«fakul’tet sistemalari» bilan bir vaqtda «fransuz sistemasi» deb atalgan sistema 
7
https://ru.wikipedia.org/wiki/Лейбниц,_Готфрид_Вильгельм# 

---

54 
ham keng yoyildi; ikki asr davomida (XIX asr boshlariga qadar) Fransiyaning 
nashriyotlari va kitob do‘konlari bibliografiyalarida hamda bosma kataloglarida 
ana shu sistema qo‘llanilgan. Bu bibliografiya va kataloglar mashhur fransuz 
bibliograflari va kutubxonachilari tomonidan tuzilar edi. 
«Fransuz sistemasi»ning variantlari goho juda detallashtirib yuborilar, 
ayrimlari 500 tagacha bo‘linmani, shu jumladan nashrlarning xarakteri va tur, 
belgilariga qarab tashkil etilgan juda ko‘p bo‘linmalarni o‘z ichiga oladi. «Fransuz 
sistemasi», «fakul’tet sistemalari»ga ko‘p jihatdan o‘xshashdir. «Fransuz 
sistemasida» ilohiyot, yuridik fanlar va falsafa (meditsina odatda falsafa bo‘limiga 
kiritilar edi) bo‘limlari asosiy o‘rinda turar edi. Biroq bu sistemaning bir qancha 
variantlarida ayrim fanlar falsafa qismidan ajratilgan: tarix, ijtimoiy fanlar, badiiy 
adabiyot mustaqil bo‘limlari va boshqa ayrim 
mustaqil bo‘limlar vujudga kelgan. Keyinchalik 
«frantsuz sistemasi» birmuncha o‘zgartirilgan 
holda Yevropadagi bir qancha mamlakatlar 
kutubxonalarida qo‘llanila boshladi. 
Tuzilishi 
o‘z davridagi ilmiy bilimlar 
darajasiga javob bergan K. Gesner va G. Leybnits 
sistemalaridan farqli o‘laroq «fransuz sistemasi» 
kitob klassifikatsiyasining amaliy vazifalari bilan 
ko‘p 
darajada 
bog‘langan 
hamda 
klassifikatsiyaning ko‘p variantlarida katolitsizmning reaktsion qarashlarini aks 
ettirgan edi. 
Ingliz faylasufi Frensis Bekonning (1561-1626 yillar) XVII asr boshlarida 
tuzgal fanlar klassifikatsiyasi XVII va XIX asrlardagi kutubxona klassifikatsiyasi 
sxemalarining, shu jumladan, «fransuz sistemasi» eng keyingi variantlarining 
tuzilishiga katta ta’sir ko‘rsatdi.
U fanni taraqqiy ettirish uchun katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Shuni ta’kidlab 
o‘tish kerakki, oradan bir yarim asr o‘tgandan so‘ng bu klassifikatsiya birmuncha 
o‘zgartirilgan va to‘ldirilgan holda D. Didro bilan J. L. Dalamber tomonidan nashr 

---

55 
etilgan ko‘p tomli frantsuz entsiklopediyasiga asos qilib olingan hamda 
feodalizmga, absolyutizmga va reaktsion cherkov ideologiyasiga qarshi kurashda 
revolyutsion burjuaziyaning g‘oyaviy quroli bo‘lib xizmat qilgan edi.