1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

sistemali tartib
deyiladi. “Sistemali joylashtirish” va “sistemali katalog” degan tushunchalar 
shuning mantiqiy ifodasidir. 
Kitoblar tokchalarda va sistemali katalogda ham bilimning har xil 
bo‘limlari bo‘yicha kitob va kartochkalar bo‘lim, bo‘linmalar, bo‘linmachalari 
tashkil qilinib umumiydan juz’iyga, yoki xususiyga tomon ketma-ket 
joylashtiriladi. 
Umumiy va juz’iy degan tushunchalar nisbiy tushunchalardir, albatta. 
Masalan fizika bo‘linmasi – tabiiy fanlar asosiy bo‘limiga nisbatan juz’iydir – 
ayni chog‘da u akustika, optika va boshqa mayda bo‘linmalarga nisbatan 
umumiydir. 
Klassifikatsiya bo‘limlarini umumiydan juz’iyga tomon joylashtirish 
printsipiga amal qilib, ularning nomlarida muayyan izchil tartib: bo‘lim, bo‘linma, 
bo‘limcha degan tartib belgilash mumkin bo‘lur edi. Biroq kutubxonashunoslik 
tajribasida “bo‘lim” termini odatda har bir bo‘linishga nisbatan qo‘llaniladi, 
“bo‘linma”, “bo‘limcha” terminlari esa bo‘limning tobelik ma’nosini bildirishi 
lozim bo‘lgan hollardagina ishlatiladi. Masalan, “Akustika bo‘limi” ayni chog‘da 
bu fizika bo‘limining bo‘limchasi deyiladi.
Bibliografiyada hujjatlarni klassifikatsiyalash keng qo‘llaniladi. Xuddi 
kutubxona sistemali katalogi singari bibliografik nashrlarda ham hujjatlarning 

---

44 
tasvirlari mazmuniga qarab, bu asarlarning mavzusini ochib beruvchi rubrikalar 
ostida guruhlarga ajratiladi. Bibliografik nashrlarda hujjatlarni mazmuniga qarab 
guruhlarga ajratish hamma vaqt ham bilim sohalariga qarab klassifikatsiyalash 
bilan bog‘layverilmaydi. 
Bibliografik nashrlarning ko‘pchiligida hujjatlarni predmet katalogiga 
yaqinlashtirib predmet asosida guruhlarga ajratish usullaridan yoki geografik 
belgilariga qarab, guruhlarga ajratish usulidan foydalaniladi. Bibliografiyaning 
turli xillarini guruhlarga ajratishning xarakteri va usullari mazkur nashrning 
maqsadlari bilan belgilanadi. Biroq bilimning barcha sohalariga yoki ko‘p 
sohalariga oid matbuot asarlarini o‘z ichiga oluvchi universal xarakterdagi 
ko‘pgina bibliografik nashrlarda, shuningdek katta sohali bibliografiyalarda 
asarlar rubrikalar bo‘yicha guruhlarga ajratiladi va rubrikalar sistemali 
katalogning tuzilishiga o‘xshash tartibda, ya’ni bilim sohalariga qarab 
joylashtiriladi.