1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

NikolayAleksandrovichRubakin(1862-1946)

N. A. Rubakin klassifikatsiyasi bir necha ayrim kutubxonalarning bosma kataloglarida materialni sistemalashtirishga birmuncha ta‘sir etdi. Kutubxonalarning amaliy ishi uchun bu klassifikatsiya uncha yaroqli bo‗lib chiqmadi. Ayniqsa ijtimoiy fanlar bo‗limlarida mayda bo‗linmalarning juda ko‗payib ketganligi, bo‗linmalarning aniq ifodalangan bosqichlari yo‗qligi, bo‗limlarning sarlavhalari juda ko‗p so‗zlar vositasida berilganligi, indekslarning yo‗qligi ana shunga olib kelgan edi.

O‗nli klassifikatsiyadan foydalanish rus kutubxonachilarini tobora ko‗proq qiziqtira bordi. Matbuotda shunday maqolalar paydo bo‗ldiki, ularning avtorlari Rossiyaning shahar va zemstvo kutubxonalarida

qo‗llanilayotgan haddan tashqari qisqa, kam ishlangan klassifikatsiya sxemalarining qoniqarsizligini ta‘kidlab o‗tar edilar. B. S. Bodnarskiy, Ye. N. Dobrjinskiy, P. A. Unde-Popov o‗nli klassifikatsiyani qo‗llanishning aktiv targ‗ibotchilari edilar. Boshqa kutubxonashunoslar garchi bu klassifikatsiyaning amaliy jihatdan qulayligini tan olsalar-da, uning ilmiy jihatdan asossizligini ko‗rsatib o‗tganlar. Usha yillarda o‗nli klassifikatsiyaning qisqartirilgan tarjimalari (asosan uning ikkinchi varianti) mamlakatda birinchi bor nashr etildi. Sekin-asta bu klassifikatsiya Rossiya kutubxonalarida amalda ham qo‗llanila boshladi. 1917 yilga kelib Moskva, Petrograd va boshqa shaharlarning ko‗pchilik kutubxonalari o‗nli klassifikatsiyadan foydalanardi, uning indekslari mamlakatimizda chiqqan bir qancha bibliografik nashrlarda qo‗llanilardi.

19. 
    asr boshlaridagi rus kutubxonachilari orasida o‗nli klassifikatsiyaga nisbatan zid fikrlar qaror topdi. Bir tomondan, o‗nli indekslarning amaliy jihatdan qulayligi e‘tirof etildi, boshqa tomondan, asosiy bo‗limlarning va ular bo‗linmalarining izchilligi, fanning o‗sha vaqtdagi darajasiga javob bermasligi qattiq tanqid qilindi. Bu o‗nli indekslardan foydalangan holda klassifikatsiya sxemalari tuzishga olib keldi, biroq bu sxemalar o‗nli klassnfikatsiyaning mantiqiy tuzilishiga muhim tuzatishlar kiritar edi. Kutubxonachilik sohasining taniqli arbobi P. M. Bogdanov shunday sxemalarning bir necha variantlarini ishlab chiqdi. Bogdanov ishlab chiqqan sxemalarda muhim ustnlikka ega bo‗lishiga qaramay asosiy klasslarning izchilligi o‗nli klassifikatsiyaga nisbatan mantiqiyroqligi, ularda rus kutubxonasi amaliy ehtiyojlari hisobga olinganligi, ijtimoiy fan bo‗limlarining bir qadar ilmiy tarzda ishlab chiqilganligi sababli bu sxema amalda keng yoyilmadi.
    

Bu – o‗nli klassifikatsiyaning Rossiya kutubxonalarida qisman qo‗llanila boshlaganligi, uning indekslari rus kutubxonachilariga yaxshi tanishligi va ko‗nikib qolingan indekslarni o‗zgartirish nomaqbul bo‗lib ko‗ringanligi bilan izohlanadi.
Universal o‘nlik klassifikatsiya jadvalining yaratilish tarixi AQShda 1876 yilda «O‗nlik klassifikatsiya» (O‗K) kutubxona bibliografik amaliyotida yirik hodisa bo‗lgan sistemaning birinchi nashri e‘lon qilindi. O‗nlik Klassifikatsiyaning tuzuvchisi yirik kutubxonashunos M.Dyui (1851- 1931) edi.