Shiali Ramamrita Ranganatan (1892-1972) hind kutubxonashunos olimi. Axborotlashtirish va kutubxonashunoslik sohasida faoliyat yuritgan olim, professor. Londondagi Oliy kutubxonachilik maktabini tugatgan. Hindistondagi yirik kutubxonalarni birlashtirib, 1933 yilda tashkil etilgan kutubxonachilik assotsiatsiyasini boshqargan. ―Kitoblar, ulardan foydalanishlari uchun xizmat qiladi",‖Har bir kitobxonga o‗z kitobini taqdim etish‖ kabi kutubxonashunoslikning muhim qoidalarini
yaratgan. U faset klassifikatsiyasi nazariyasini yaratib, (Ikki nuqta yordamida klassifikatsiyalash) mazkur klassifikatsiya zamonaviy klassafikatsiya nazariyasining
yaratilishiga ta‘sir ko‗rsatgan.
Ranganatanning ilmiy ishlari kutubxona klassifikatsiyasi va sistemali katalog sohasidagi tadqiqotlar bilan ko‗proq bog‗liqdir.
Ranganatan ishlab chiqqan va birinchi bor 1933 yilda e‘lon qilingan
«Bayon alomati yordamida klassifikatsiyalash» degan asarida klassifikatsiya qilinayotgan asarlar tematikasiga muvofiq keladigan barcha tushunchalar uchun oldindan rubrikala belgilangan «sanama» sxemalar usulidan qat‘iyan voz kechadi. «Universal o‗nli klassifikatsiya»da keng foydalanilgan indekslarni kombinatsion tuzish usulini Ranganatan yanada rivojlantirdi. Uning sxemasida 26 ga asosiy bo‗lim ko‗rsatilgan (keyingi nashrlarida bo‗limlarning soni ko‗paytirilgan). Bu bo‗limlarning sxemada qabul qilingan izchilligi qiziqish tug‗dirmaydi. U ko‗p jihatdan Braun va Bliss sxemalariga o‗xshaydi, binobarin, asosiy qatorning ilmiyligi muammosiga uncha ahamiyat byormaydi. U asosiy e‘tiborini bilimning asosiy sohalari bo‗limlarini detallashtirish masalalariga qaratadi.
Ranganatan har bir asosiy bo‗lim doirasida bir necha jadval tuzib chiqadi, bu jadvallar mazkur bilim sohasini turlicha nuqtai nazardan aks ettiradigan bo‗linmalarni o‗z ichiga oladi.
Ranganatan birinchi iashrda bu jadvallarni «xarakteristikalar» deb ataydi, keyinchalik ularga «fasetlar» (bilimning shu sohasi qarab chiqilishi mumkin bo‗lgan nuqtai nazarlar) deb nom beradi. Masalan, ximiya bo‗limida ximiyaning asosiy masalalari bo‗lgan moddalarning belgisi va elementlarning birikish usullarining jadvallari (fasetlari) berilgan. Usimlikshunoslik bo‗limida o‗simliklar turlarining o‗simlik xizmati tarkibiy qismlarining, qishloq xo‗jalik ekinlarini parvarish qilish usullari geografik belgisining fasetlari bor. Meditsina bo‗limida odam tanasi organlari bemorlarni davolash ularga qarash ilmiy muammolari usullari nuqtai nazaridan tuzilgan jadvallar berilgan.
Fasetlarning bo‗linmalari raqamli belgilarga ega. Kerakli tushuncha indeksi asosiy bo‗limning harfiy ifodasiga tegishli fasetlar jadvallaridan olingan ifodalarni qo‗shish yo‗li bilan hosil qilinadi. Raqamli ifodalar har xil belgilar yordamida, ko‗pincha bayon alomati yordamida birlashtiriladi; xuddi shu narsa «Bayon alomati yordamida klassifikatsiyalash» sistemasining nomini belgilab bergan.
Ranganatan klassifikatsiya sxemasi foydalanish uchun juda murakkab sxema bo‗lib chiqdi va keng yoyilmadi. Uning klassifikatsiyalashga doir asararida mnsol uchun keltirilgan ba‘zi bir indekslar umumiy aniqlagichlar va faset belgilarnikg har xil jadvallaridan olingan 25—30 belgidan iboratdir. Indeks ayrim elementlari tartibining murakkabligi va shartliligi, indekslar tarkibiga bu elementlarni bog‗lab turuvchi har xil qo‗shimcha belgilarning kirntilishi indekslarni kutubxonachi uchun ham, katalogdan foydalanadigan kitobxon uchun ham murakkablashtirib qo‗yadi.
Ranganatan o‗zining bundan keyingi asarlarida fasetli klassifikatsiya g‗oyasini ishlab chiqishni davom ettiradi. Bilimning xilma-xil sohalarini fasetlar bo‗yicha bo‗lishni tartibga solish yo‗llaridagi izlanishlarida u matbuot asarlarini klassifikatsiya qilishning o‗ziga xos standarti bo‗lib xizmat qilishi
lozim bo‗lgan umumiy «fasetli formula»ni qo‗llanish mumkin deb o‗ylaydi. Har bir asar bu formulaga muvofiq quyidagi besh nuqtai nazardan qarab chiqilmog‗i lozim: konkret tushuncha (bilim sohasi, predmet, masala), modda (material), energiya (jarayon, harakat), fazo (geografik nuqtai nazar), zamon (davr, vaqt, yil). Ranganatan xuddi mana shu besh hadli formulaga yopishib olmay, fasetlarni standartlashtirish g‗oyasining o‗ziga alohida e‘tibor beradi. Chet el kutubxonashunoslarining ko‗pchiligi bu g‗oyani qo‗llab- quvvatlamoqdalar, biroq fasetli formulaning birmuncha boshqacha variantlarini belgilab olmoqdalar.
Fasetlarga qarab klassifikatsiyalash printsipi, shubhasiz, kutubxona fokdi mundarijasini ochib berishdan iborat bu jarayonni tartibga solish yo‗lini ko‗rsatadi, klassifikatsiya sxemasi tuzilnshiga qonuniy tus berish imkonini tug‗diradi. Biroq bilimning xilma-xil sohalari bo‗limlarini qismlarga ajratishning umumiy formulasi topilishi dargumon. Ranganatan va umumiy fasetli formula degan bu g‗oyani ishlab chiqayotgan chet el kutubxonashunoslari xilma-xil fanlar o‗rganadigan ob‘ektlar o‗rtasida chuqur sifat tafovuti borligini anglamayotirlar. Masalan, ijtimoiy fanlar bo‗limlarida ijtimoiy hayot hodisalari uchun tabiat hodisalarini yoki ishlab chiqarishning texnologik jarayonlarni tadqiq etuvchi farqlar bo‗limlaridan mutlaqo boshqa nuqtai nazarlarda bo‗linmalar tashkil etish zarurati paydo bo‗ladi.
Ranganatan ilgari surgan bir qancha qoidalarning bahsli xarakterda ekanligiga qaramay, uning klassifikatsiyalash sohasidagi asarlari chet el kutubxonashunosligida katta voqeadir.
