|
000
|
Umumiy asarlar
|
100
|
Falsafa
|
200
|
Din
|
300
|
Sotsiologiya
|
400
|
Tilshunoslik
|
500
|
Tabiiy fanlar
|
600
|
Amaliy fanlar
|
700
|
Nafis san’at
|
800
|
Adabiyot
|
900
|
Tarix
|
O‗z navbatida har bir bo‗lim quyidagicha bo‗lingan. Masalan:
500
|
Tabiiy fanlar
|
510
|
Matematika
|
520
|
Astronomiya
|
530
|
Fizika
|
540
|
Ximiya
|
550
|
Geologiya
|
560
|
Pomontologiya
|
570
|
Biologiya
|
580
|
Botanika
|
590
|
Zoologiya
|
O‗nlik indekslar klassifikatsiyalash sistemaning oson egallanishini ta‘minlaydigan, ular kengayadigan, sistemadan fond hajmi turlicha
kutubxonalarda differentsiallashgan holda foydalanish imkonini beradi. Aynan mana shular O‗nlik Klassifikatsiya niig keng tarqalishiga olib keldi. Biroq, Dyui o‗nlik printsipini rasman qo‗llagan, bu klassifikatsiyaning sun‘iyligini, noilmiyligini yanada chuqurlashtirdi. Masalan, «400 Tilshunoslik» va «800 Adabiyot» bo‗limlarida u alohida til, hamda alohida adabiyotlarni ajratgan. U shunga muvofiq, 490 va 890 indekslariga yetgach, ikkinchi bosqich bo‗linishlari nihoyasiga yetgach, u bir rubrikalarni «kichik tillar» va «kichik adabiyotlar» deb atadi, hamda tillar va adabiyotlarni endi klassifikatsiyaning uchinchi bosqichida ajratishda taklif qildi. O‗nlik Klassifikatsiya da bunday misollar talaygina.
O‗nlik Klassifikatsiya sanab o‗tiladigan klassifikatsiyalash tipiga kiradi. Dyui standart tugallanma printsipini kiritdi, ya‘ni bir xil belgilarga muvofiq ajratilgan turli bo‗limlarning bo‗linmalariga indekslarning bir xil tugallanmasini kiritdi. Masalan, lug‗atlarning indeksi doimo 03, vaqtli nashrlarniki 05 da tugaydi. Misollardan ko‗rinib turibdiki, indeks bir raqam yoki ikki belgili raqam bilan ifodalanishi kerak bo‗lganda Dyui uni 3 raqamiga aylantirish uchun 0 yoki 00 qo‗shgan. Masalan, 5 o‗rniga 500, 51 o‗rniga 510; shu tufayli indekslar yaxlit raqamlar izchilligida joylashadi. Bu tokchalarda kitoblarni va katalogda kartochkalarni joylashtirishni soddalashtirish maqsadida qilingan. O‗nlik indekslar klassifikatsiyalash sistemasining oson egallanishini ta‘minlaydi, ular mnemonik, kengayadigan, sistemadan fond hajmi turlicha kutubxonalarda diferentsiallashgan holda foydalanish imkonini beradi. Aynan mana shular Universal O‗nlik klassifikatsiyaning keng tarqalishiga olib keldi.
Formal, geografik vat il bo‗linmalarini standartlash shu yo‗sinda amalga oshirilgan. Dyui shuningdek, klassifikatsiyalash jadvallariga tuziladigan APKning ahamiyatini to‗g‗ri baholay bildi. XIX asrning 70 yillarida APK yaratish g‗oyasi yangilik emasdi, biroq Universal O‗nlik klassifikatsiyaning chiqishi bilan APK klassifikatsiya jadvallarining tarkibiy qismi bo‗lib qoladi.
Universal O‗nlik klassifikatsiya Dyui hayotlik chog‗ida 12 marta nashr etildi. AQShda hozirgi kunda ham uning kengaytirilgan va to‗ldirilgan nashlari chiqmoqda. 13-nashridan Dyui vafotidan keyin (1932) birinchi nashridan boshlab Universal O‗nlik klassifikatsiyaga aniqlagichlarning mustaqil jadvallrai kiritilgan.
Klassifikatsiyalash strukturasiga yangidan-yangi o‗zgartirishlar kiritish hozirgi kunda ham davom etmoqda. Klassifikatsiya mazmuniga ham o‗zgartirishlar kiritilmoqda.
Universal O‗nlik klassifikatsiya dunyosininig ko‗p mamlakatlarda qo‗llanilmoqda. Biz uchun O‗nlik Klassifikatsiyaning asosiy ahamiyati shundaki, u «Universal o‗nlik klassifikatsiya» (UO‗K) ga asos qilib olingan.
Universal O‗nlik klassifikatsiya ning tuzilishi XIX asr oxirida Bryusselda tashkil qilingan xalqaro bibliografiya instituti (XBI) ning faoliyatiga bog‗langan. Institut «Universal bibliografik repertual», ya‘ni barcha mamlakatlarda, barcha tillarda nashr etilgan fanning barcha sohalaridagi adabiyotlarninig bibliografik ko‗rsatkichini tuzishnio‗z oldiga maqsad qilib qo‗yogan edi. Bunday ishni amalga oshirish xalqaro miqiyosda foydalanishga yaroqli bo‗lgan fanning barcha sohalarini qamrab oladigan mufassal klassifikatsion sistemani yaratishni talab etdi.
XBI mutaxassislari ishlab chiqqan klassifikatsiyaga O‗nlik Klassifikatsiya asos qilib olindi, chunki o‗nlik indeklash halqaro yagona til bo‗lib, bundan tashqarii jadvallarni mufassallashtirish imkonini ham berardi. O‗nlik Klassifikatsiya jiddiy qayta ishlandi. 1927 yildan boshlab XBI shuningdek, turli mamlakatlarda turli tillarda nashr etiladigan bu mustaqil ahamiyatga ega bo‗lgan, qayta ishlangan klassifikatsiya nashrlari (UO‗K) «Universal o‗nlik klassifmkatsiya» nomini oldi. Universal O‗nlik klassifikatsiyada O‗nlik Klassifikatsiyaning asosiy qatori saqlab qolingan, biroq birinchi va ikkinchi bosqich indekslarining ko‗rinishi o‗zgartirilgan uch va ikki belgili indekslardan nollarni chiqarib tashlangan. Universal O‗nlik klassifikatsiya indekslarini insoniyat bilimlari majmuini bir deb faraz qilib, o‗nli kasr tarzida
tushunish kerak. Indekslarni yaxshiroq idrok etish maqsadida har bir uch raqam keyingilaridan nuqta bilan ajratiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
