1-mavzu. “Tizimli tahlil” faniga kirish. Fanning asosiy tushunchalari

Ta’rif. Tizim - muayyan munosabatlar bilan bogʻlangan va tizimning ancha murakkab funksiyalarni bajarishini ta'minlaydigan tarzda oʻzaro aloqada boʻlgan ob’yektlarning (elementlarning) ajralmas toʻplamidir (aniq maqsadga erishish uchun).
Tizim elementi - qismlarga ajratib boʻlmaydigan tizim obyektidir. Har qanday tizimning muhim tarkibiy qismlari uning tarkibiy elementlari va ular orasidagi bogʻlanishlardir. Tizimni elementlarga (kichik tizimlarga) ajratish jarayoni va element tushunchasining oʻzi shartli va nisbiydir, chunki har qanday element oʻz navbatida har doim boshqa elementlarning toʻplami sifatida qaralishi mumkin. Masalan, elektron ham atom kabi tuganmasdir. Tizimning birinchi boʻlinishi (dekompozitsiya) natijasida birinchi darajadagi quyi tizimlar (bloklar) shakllanadi, ikkinchi akt jarayonida birinchi darajadagi quyi tizimlar ikkinchi darajali quyi tizimlarga ajraladi va h.k. Natijada, oʻrganilayotgan tizimni turli darajadagi quyi tizimlar daraxti sifatida namoyish etilishi mumkin.

Tizimni tashkil etuvchi barcha quyi tizimlar va elementlar oʻzaro joylashgan va bir-birlari bilan oʻzaro bogʻliq boʻlganligi sababli, biz nafaqat tizimning tarkibi, balki uning tuzilishi haqida ham gapirish mumkin.

Tarkib – tizim elementlarining roʻyxati boʻlsa, struktura - bu tizim elementlari orasidagi bogʻlanishlar toʻplamidir; uning holati oʻzgarganda, xatti-harakatlarning turli shakllari amalga oshirilganda, operatsiyalar bajarilganda va h.k. tizimda oʻzgarishsiz qoladigan xususiyatidir.
Odatda har qanday tizimning tuzilishini graf yordamida koʻrsatish mumkin. Ma’lumki, graf – bu obyektlar (uchlar) va ular oʻrtasidagi bogʻlanishlar (yoy yoki qirralar) jamlanmasidir. Uchlar doirachlar yoki kvadratchalar koʻrinishida, yoylar esa – chiziqlar (ba’zan strelka) koʻrinishida belgilanadi.