1-Mavzu. Texnik chizmalarni grafik bajarishning asosiy qoidalari Kirish

Qiyalik va konuslik
Qiyalik. Qiyalik deb to’g’ri burchakli uchburchakning gipotenuzasi bilan gorizontal keteti oralig’idagi o’tkir burchakka aytiladi. Qiyalik i bilan belgilanadi va i q nisbatga teng bo’ladi (9-shakl,a).

9-shakl
CHizmalarda qiyalik ikki sonning bir-biriga nisbati ko’rinishida yoki foizlarda ko’rsatiladi. Qiyalikni aniqlovchi sonlar oldiga «Qiyalik» so’zi yoki GOST 2.370-68 ga binoan «<» belgisi qo’yiladi. 1:5 nisbatdagi qiyalikni yasash uchun katetlarining nisbatlari 1:5 bo’lgan to’g’ri burchakli uchburchak yasaladi (9-shakl,b).
Misol. 12% li qiyalikka ega bo’lgan 20-tartibli qo’shtavrning profili chizilsin (10-shakl, a).

27. 
    10-shakl
    
28. 
    1. Jadvaldan 20-tartibli qo’shtavrga tegishli barcha qiymatlar ko’chirib olinadi: hq200, bq100, dq5,2, tq8,4, Rq9,5, R₁q4.
    
29. 
    2. Jadvaldan ko’chirib olingan qiymatlarga binoan balandligi 200, kengligi 100 mm li to’g’ri to’rtburchak chiziladi va o’rtasidan vertikal o’q chizig’i o’tkaziladi. 5,2 mm li devorining qalinligi o’rta o’q chiziqning ikkala tomoniga ikkiga bo’lib qo’yiladi.
    
30. 
    3. o’rniga q 23,7 mm o’lchab qo’yiladi va o’sha joyga 8,4 mm o’lchamdagi T nuqtalar belgilab chiqiladi. 12:100 yoki 12%li qiyalik yasaladi va bu qiyalikka parallel qilib T nuqtalardan chiziqlar o’tkaziladi.
    

4. Hosil bo’lgan burchaklar R9,5 va R₁4mm larda yumaloqlanadi (10-shakl,b).
5. Ortiqcha chiziqlar o’chiriladi va chizma taxt qilinadi (10-shakl, с).
Konuslik. To’g’ri doiraviy konus asosi diametrining konus balandligiga nisbati k q konuslik deyiladi (1.17-shakl). Kesik konusda konuslik ikkala asos diametrlari ayirmasining ular orasidagi masofaga bo’lgan nisbatiga teng, ya’ni kq .
Misol. Detalning konussimon tomoni qismining uzunligi lq80 mm, asoslari Dq43 mm va dq33 mm (11-shakl). Uning konusligi aniqlansin. Konuslikni aniqlash uchun konuslik tenglamasidan foydalaniladi, ya’ni kq . Demak, bu yerda konuslik 1:8 ga teng ekan.

11-shakl

Tekshirish uchun savollar

1. Nima uchun chizma chiziqlari turli yo’g’onliklarda bo’ladi?
2. CHizma formatlari qanday hosil bo’ladi?
3. Masshtablar turi nechta?
4. Qanday o’lchamlar mavjud?
5. Geometrik yasashlar deganda nimani tushunasiz?
6. Qanday tutashmalar mavjud?
7. Qiyalik nima? Konuslik-chi?
8. 7-o’lchamda yozilgan «Chizma» so’zini aniqlang.

A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 E. 5

9. Qanday chiziq tasvirlangan?
A. Asosiy yo’g’on tutash
V. SHtrix-punktir
S. SHtrix
D. Ingichka tutash
10. A3 formatni aniqlang.
A. 210x297
V. 841x1189
S. 420x594
D. 297x420
11. To’g’ri tasvirlangan o’lcham chizig’ining ko’rsatkichini aniqlang.

A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 E. 5

12. Qanday masshtab (25:1) tasvirlangan?
A. Kattalashtirish
V. Natural
S. Kichiklashtirish