1-мавзу: Технологик жараёнлар ва ишлаб чиқаришни автоматлаштириш соҳасига оид асосий атама ва тушунчалар

Алмаштириш усули
– ўлчанаётган катталик маълум бир 
катталикнинг ўрнида қўлланилади. Бу усул бир каналли тарози, солиштириш 
қурилмаси ва ўлчаш ўзгарткичидан фойдаланилганда амалга оширилади. 
6. 
Мос келиш (тушиш) усули
– ўлчанаётган катталиклар орасидаги 
фарқ шкала белгилари ёки даврий сигналларнинг бир-бирига мос тушишига 
қараб аниқланади (масалан, айланиш частотасини страбоскоп билан ўлчаш). 
7. 
Дифференциал усул. 
Дифференциал усулда ўлчаш асбобига 
катталикнинг ўлчанаётган ва асосий (маълум) қийматларининг фарқи таъсир 
кўрсатади. Бу усул тарози, солиштириш қурилмаси ва ўлчаш воситалари 
Ўлчаш усуллари 
Оддий – битта солиштириш б-н 
Мураккаб –бир нечта
солиштириш б-н
Бевосита 
баҳолаш 
Солиш-
тириш 
Таққос-
лаш 
Алмаш-
тириш 
Нолли 
(компен-
сацион) 
Мос 
келиш 
(тушиш) 
Диффе-
ренциал 

---

мажмуасидан фойдаланилганда амалга оширилади. Солиштириш қурилмаси 
ўлчанаётган ва қиймати аниқ катталиклар ўртасидаги фарқни ҳосил қилади, 
ўлчаш воситалари мажмуи эса ушбу фарқни ўлчайди. Масалан, массаси бир 
килограммдан ортиқ бўлган жисмларнинг массасини тарози тошларидан 
фойдаланиб ўлчаш ва ўлчаш диапазони бир килограмгача бўлган кўрсатувчи 
тарозиларда ўлчашлар. Бундай усул ўлчашлар фарқини ҳатто юқори 
аниқликка эга бўлмаган асбоблар билан ўлчаганда ҳам етарлича аниқ 
натижаларни олиш имконини беради. Бироқ бунинг учун катталикнинг асосий 
(маълум) қиймати юқори аниқликда бўлиши ва ўлчанаётган катталик 
қийматига жуда яқин бўлиши керак. 
8.
Аралаш усуллар 
юқорида санаб ўтилган ўлчаш усулларини ўзаро 
синтезидан ҳосил қилинади. 
Ўлчаш воситаларининг хатолиги
Хатоликлар абсолют (мутлоқ), нисбий ва келтирилган турларга 
бўлинади.
Ўлчаш воситаларининг