1-мавзу: Тарбиявий ишлар методикаси фанининг

2.L.S.Vigotskiy: eng yakin rivojlanish soxasi
Bolalar psixologiyasida o‘qitish va rivojlanishning o‘zaro munosabati muammosini ishlab chiqish paytida L.S, Vigotskiy o‘qitish oldin bulishi, ilgarilab ketishi va bolaning rivojlanishini olib borishi kerak degan xulosaga keldi. Bu jarayonlarning o‘zoro munosabatini bunday tushunish uni bolaning rivojlanishining mavjud (aktual) darajasini xam, uning potentsial imkoniyaglarini xam xisobga olish zarurligiga olib keldi. Rivojlanish faqat bola yangi malakalarni uzlashtira boshlaganda yuz beradi. Bola xaqiqiy xayotdan
ajralgan xolda shunchaki uzlashtirmaydi, balki uzida bor bilimlar asosida uzlashtiradi. Bu fenomen "yakindagi rivojlanish zonasi" degan nomni oldi va gula hukuk bilan dunyo pedagogikasi va psixologiyasiga kirdi. "Yaqindagi rivojlanish zona" deganda L.S. Vigotskiyning tushunchasi buyicha «etilish jarayonidagi vazifalarni, xali kurtak holatidagi, ertaga yetiladigan vazifalarni, kaysiki rivojlanishning mevasi deb emas, balki rivojlanishning kurtagi, rivojlanishning guli deb atash mumkin, yahni endigina yegilayotgan narsa».
SHunday hilib, «yahindagi rivojlanish zonasi" tushunchasini ishlab chiqish jarayonida Lev Semenovich muhim tezisni oldinga surdi, yahni bolaning aqliy rivojlanishini aniqlashda fakat erishilgan narsaga, o‘tgan va tugatilgan bosqichlarga diqqatni qaratish kerak emas, balki "uning rivojlanishining dinamik holatiga», xozir shakllanish holatida bo‘lgan jarayonlarga" qaratish kerak. Vigogskiy fikricha "yaqindagi rivojlanish zonasi" bola uning yoshida yechish qiyin masalani kattalar yordamida yechishi jarayonida aniqlanadi. SHunday qilib. bolaning aqliy rivojlanishini baxolash ikkita kursatkichlarga: kursatilgan yordamni tez o‘ziga olish va kelajakda shunga uxshash masalalarni mustaqil yechish qobiliyatiga asoslanishi kerak.
Bu tushunchani un oylik bolani misolida ko‘rib chiqish mumkin. SHunday qilib bola juda yaxshi emaklay oladi, va bu malakada u mukamallikka erishgan deyish mumkin. Demak, emaklash bola uchun aktiv rivojlanish zonasi buladi — malakaga erishilgan va bolaga xech qanday kiyinchilik tug‘dirmaydi. Emaklashning o‘zi bolaga uning rivojlanishiga endi xech narsa bermaydi, lekin shu bilan birga u boshka kup malakalarning rivojlanishi uchun muhim, bola onasining oldiga emaklab boradi va oyogiga turadi. U yurishni xoxlaydi, lekin xali yura olmaydi. Va onasi bolani salgina suyab unga qadam bosishga
yordam beradi. Yurish bu holda - bola endi uzlashtirayotgan malaka. SHu yurish uning yakindagi rivojlanish zonasidadir. Yahni malaka yakinda paydo buladi, lekin xali yurish fakat yordam tufayli mumkin. Bola bajarishi uchun unga aqliy yoki jismoniy jihatdan kuch talab qilgan har bir xarakat uning rivojlanishini tezlashtiradi. Ammo bunday rivojlanishdan foyda faqat yangi malakalar erishilgan malakalarga suyangan xoldagina bulishini esda saklash kerak. Rivojlanishni keskin jadallashtirish keraksiz narsa, chunki kupincha ruxiy funktsiyalarning rivojlanishiga olib kelmaydi, balki ijobiy xislatlari yetishmaslikka, bolalarga xos bo‘lgan "kuyib ketishga" olib keladi.
O‘kuvchining yakindagi rivojlanish zonasini kuzda tutib ish ko‘rish o‘qituvchiga bir vaqtning uzida o‘zining vasiyligidagi o‘quvchidan yarim qadam oldinda va yarim qadam orqada bulishga imkon yaratadi. Orqada — bolaga nimalar qiziqarli bulishi hakida o‘z tasavvurini majburan qabul qildirmasdan bolaning qiziqishlarining orqasidan borish uchun. Oldinda — bolaning individual tempiga ko‘shilish va zarur bo‘lgan xoxishni yaratish uchun, xamda malakani rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan muxitni yaratish uchun. Yakindagi rivojlanish zonasi xarakatchan — mashgulotlar paytida u doimo kengayib boradi, yangi tajriba orttiradi, uning asosida bola ko‘prok takomillashib boradi. Eng asosiysi aynan shu yerda o‘quvchida muammolar paydo bulishiga ehtibor berish va ularni yengib utishga yordam berishdir. Yaqindan rivojlanish zonasiga ongli ravishda va doimiy tahsir yana bir juda muhim hususiyatga ega. Zonani Aniqlash o‘quvchi bilan qalin munosabatsiz va xamkorliksiz mumkin emas. O‘qituvchi va sinfdoshlari bilan munosabat, shu jumladan bavosita, uyin yordamidagi aloqa - katta rivojlantiruvchi stimuldir. O‘quvchi bilan hayotiy aloqa natijasida siz o‘quvchingizning qiziqishlaridan kelib chiqqan holda unga zarur bo‘lgan metodikani tanlaganligingtzni aniklaysiz. Faqat unga diqqat bilan qarash kerak - har bir bolada hamma vaqt asos qilib oladigan biror narsa bo‘ladi. Bu aynan o‘quvchining yaqindagi rivojlanish zonasining eng keng soxasi bo‘ladi. Uni asta-sekin kengaytirishni davom ettirgan holda, yangi bilimlarni qushib, alohida o‘quvchini va o‘quvchilar kollektivini Rag‘batlantirib borsangiz bir kuni kelib sizning mehnatingiz bekorga ketmaganligini tushunasiz. Faqat iltimos xech kachon esingizdan chikarmang, eng muxim narsa bu sizning o‘kuvchi bilan do‘stligingiz va sizlarning o‘zaro xurmatlaringiz. Faqat shu holdagina siz o‘quvchiga uygunlashgan va baxtli odam bulib o‘sishiga yordam bera olasiz.