1-mavzu: Sug’urtaning mohiyati, funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi o’rni



Download 1,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/48
Sana08.01.2022
Hajmi1,23 Mb.
#334107
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   48
Bog'liq
sugurtaning mohiyati funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi orni

Ю

НС



Bu erda, MS - brutto-stavka; 

               NS - netto-stavka; 

               Yu(%) - yuk (foizlarda ifodalanadi). 

Majburiy sug’urta turlari bo’yicha tariflar me’yoriy hujjatlar bilan o’rnatilsa, 

ixtiyoriy sug’urtada esa, sug’urtachi tomonidan mustaqil ravishda aniqlanadi.  

Tarifni  aniqlash  uslubiyati,  tarif  stavkasi  va  uning  dastlabki  ma’lumotlar 

manbasi,  netto-stavka  va  «yuk»  ulushlari  ko’rsatilgan  holda  tarif  hisob-kitoblari 

maxsus vakolatli  Davlat organiga taqdim  etiladi. Mazkur organ tomonidan  ruxsat 

berilganidan  so’ng  sug’urta  tashkiloti  o’zi  hisoblab  chiqqan  sug’urta  tarifini 

qo’llash  huquqiga  ega  bo’ladi.  Har  bir  sug’urta  shartnomasi  bo’yicha  sug’urta 

tarifining hajmi sug’urta ob’ektini tavsiflovchi qator holatlarni hisobga olgan holda 



tomonlarning o’zaro kelishuviga ko’ra belgilanadi.  

Umumiy  sug’urta  qilish  tarmog’i  klasslari  bo’yicha  tarif  stavkasini 

aniqlashda  netto-stavka  hisob-kitobi  muhim  hisoblanadi.  Aynan  uning  hisobidan 

sug’urtalanuvchilar  ko’rgan  zararning  qoplama  to’lovlari  amalga  oshirilishi 

nazarda tutiladi.  

Sug’urta tashkiloti mukofot undirilishi hisobiga sug’urta hodisasi yuz berishi 

oqibatida  sug’urtalanuvchi  ko’rgan  zararni  qoplash  uchun  etarli  miqdordagi 

summani jamlab olishi muhimdir. Masalan, har yili sug’urtaga qabul qilingan 1000 

xonadondan 6 tasi butunlay yonib ketishi hodisasi ro’y beradi deb faraz qilsak, har 

bir xonadonning bahosi 1 mln. so’m bo’lsa, bu holatda sug’urtachi (1 mln. x 6) 6 

mln.  so’m  miqdoridagi  pul  fondiga  ega  bo’lishi  talab  etiladi.  Bu  sug’urta 

qoplamasi  summasini  sug’urtalangan  ob’ektlar  soniga  bo’lish  orqali  har  bir 

sug’urtalanuvchiga to’g’ri keladigan (6 mln. so’m : 1000 = 6 ming so’m) sug’urta 

mukofoti aniqlanadi. Aynan shu summa aniq bir sug’urta ob’ekti uchun hisoblab 

chiqilgan netto-stavkadir.  

O’zbekistonda  faoliyat  ko’rsatayotgan  sug’urta  tashkilotlari  tomonidan 

netto-stavkani  hisoblash  amaliyotda  birmuncha  murakkabroqdir

1

.  Negaki, 



sug’urtalangan  ob’ektning  (bir  qismi  yoki  batamom)  zarar  ko’rganligi  darajasi, 

sug’urta  hodisalari  (yong’in,  suv  toshqini  va  boshqa)  sonining  yillar  bo’yicha 

tafovuti, shuningdek, boshqa qator dalillarni ehtimollikka asoslanib, bashorat qilish 

va  hisobga  olish  kerak  bo’ladi.  Mol-mulk  (bino,  uy  xayvonlari,  qishloq  xo’jaligi 

ekinlari)ning  turli  sug’urta  hodisalari  (yong’in,  kasalliklar,  sovuq  va  shu  kabilar) 

yuz  berishi oqibatida,  zarar  ko’rishi  yoki halokatga uchrashi  ehtimoli turlichadir. 

Shundan  kelib  chiqib,    ob’ektlarning  shartnomada  qayd  etilishi  nazarda 

tutilayotgan  sug’urta  hodisalaridan  sug’urtalash  bo’yicha  tarif  stavkalari  ham 

turlicha belgilanishi mumkin.  

Netto-stavka ikki qismdan - sug’urta summasining zararlilik ko’rsatkichi va 

risk «yuki»dan shakllantiriladi. Sug’urta summasining zararlilik ko’rsatkichi - eng 

katta ehtimollikka ko’ra, sug’urtalangan ob’ektlar summasining to’langan sug’urta 

qoplamasi summasi nisbatidan kelib chiqadi. Masalan, bir avtomobilning narxi 10 

mln.  so’m,  uni  ta’mirlash    3  mln.  so’m,  yo’l  halokati  hodisasi  doimiyligi 

koeffitsienti (DAN ma’lumotiga ko’ra) 0,2 bo’lsa, sug’urta summasining zararlilik 

ko’rsatkichi  (SS3K = 3 mln. so’m : 10 mln. x 0,2 x 100 = 6 so’m  yoki 6 %) 6 

foizni tashkil etadi. 

Risk qoplamasi to’lovining kattaligi sug’urta hodisasi yuz berishi ehtimolligi 

darajasiga  bog’liq  bo’ladi.  Risk  bo’yicha  sug’urta  mukofoti  uning  yuz  berish 

ehtimolligining vaqt va kenglikdagi holatidan keltirib chiqariladi. Hayot sug’urtasi 

tarmog’ida  risk  ehtimoli  mijozlar  jinsi  va  yoshiga  ko’p  jihatdan  aloqador  bo’lsa, 

umumiy sug’urta tarmog’ida esa, nisbatan doimiy risk mavjuddir. Ammo ma’lum 

vaqt oralig’ida risk kattaligi  o’zgarishi ham kuzatiladi.  

 

                                                 



1

Худди Европа мамлакатларидаги каби  суғуртачилар  иштирокидаги  суғурта  компаниялари ассоциациялари ва махсус 

(масалан,  «Assamlee  Pleniere  des  Socieetes  d

,

Assurances  Dommages»  каби)  техник  ташкилотлар  томонидан  суғурта 



«маҳсулот»ларини  кўрилиши  эҳтимол  бўлган  зарарлар  бўйича  ишончли  даражада  тарификациялаш  сингари  фаолият 

Ўзбекистонда йўлга қўйилганича йўқ.



 


5-mavzu:  Sug’urta bozori va uni davlat tomonidan tartibga solish 

 

REJA: 

1.  Sug’urta bozori tushunchasi va uning ishtirokchilari. 

2. Sug’urta bozorining turlari va ularga umumiy tavsifnoma. 

3. Sug’urta bozori infratuzilmasining sug’urta bozori rivojlanishidagi ahamiyati.  

4.  Sug’urta  faoliyatini  davlat  tomonidan  tartibga  solishning  ob’ektiv  zarurligi  va 

shakllari. 

5. Davlat sug’urta nazorati: uning funktsiya va vazifalari. 

6. Sug’urta faoliyatini litsenziyalash tartibi. 


Download 1,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish