1-mavzu: Sug’urtaning mohiyati, funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi o’rni

Majburiy  sug’urta

  -  sug’urta  munosabatlarinning  qonun  kuchiga  ega 

bo’lgan shakli. Majburiy sug’urta qonunchilik hujjatlari asosida amalga oshiriladi. 

Ushbu  hujjatda  sug’urtaga  tortiladigan  ob’ektlar  soni,  sug’urta  javobgarligining 

hajmi,  sug’urta  munosabatlarida  qatnashadigan  tomonlarning  huquq  va 

majburiyatlari  hamda  boshqa  rekvizitlar  ko’rsatiladi.  Amaldagi  qonunchilikka 

asosan,  O’zbekistonda  majburiy  sug’urtani  tegishli  litsenziyaga  ega  bo’lgan  har 

qanday  sug’urta  kompaniyasi  o’tkazishi  mumkin.  Shuningdek,  majburiy  davlat 

sug’urta turlari ham mavjud. Masalan, harbiy xizmatchilar, davlat bojxona va soliq 

xizmati  xodimlari  hamda  bir  qatorda  shunday  toifadagi  shaxslar  baxtsiz 

hodisalardan  majburiy  davlat  sug’urtasiga  tortiladi.  Bu  sug’urta  turi  bo’yicha 

sug’urta mukofotlari Davlat byudjeti mablag’lari hisobidan amalga oshiriladi. 

Risklarni joylashtirish: 

1)  sug’urta  manfaati  tufayli  yuzaga  keladigan  sug’urtaviy  huquqiy 

munosabatlarning  boshlanish  jarayoni.  Risklarni  birlamchi,  ikkilamchi  va 

uchlamchi  joylashtirish  mos  ravishda  to’g’ridan  to’g’ri  sug’urtalash,  qayta 

sug’urtalash  va  retrotsessiyani  anglatadi.  Bozor  munosabatlariga  asoslangan 

iqtisodiyotda  risklarni  joylashtirish  sug’urta  vositachilari  orqali  sug’urta  bozorida 

amalga oshiriladi;  

2)  sug’urta  brokeri  yordamida  bir  vaqtning  o’zida  yirik  va  xavfli  risklarni 

qismlarga bo’lib bir nechta sug’urta kompaniyasida sug’urtalash uslubi. Bir qancha 

---

sug’urta  kompaniyalari  tarkibidan  bittasi  etakchi  sifatida  ajralib  chiqadi  va  u 

sug’urta  shartnomasidagi  shartlarni  ma’qullab,  riskning  tegishli  qismini  o’z 

javobgarligiga  oladi.  Keyin,  broker  boshqa  sug’urta  kompaniyalariga  murojaat 

qilib, riskning qolgan qismini ham joylashtiradi. 

Sug’urta - har xil noxush hodisalar ro’y berishi natijasida ko’rilgan zararni 

qoplash  hamda  fuqarolarning  hayotida  tegishli  sug’urta  hodisalari  ro’y  berganda 

ularga  moddiy  yordam  ko’rsatish  maqsadida  tashkil  etiladigan  va  undan 

foydalanish bilan bog’liq (maqsadli pul fondlari) iqtisodiy munosabatlar yig’indisi. 

o’tkazish  shartiga  qarab,  sug’urta  majburiy  va  ixtiyoriy  bo’ladi.  Ob’ektiga  ko’ra, 

mulkiy,  shaxsiy  va  javobgarlik  sug’urtasiga  bo’linadi.  Sug’urtaning  asosini  risk 

tashkil etadi. Sug’urta - bu riskni taqsimlash usulidir.