1-Mavzu. Sport o‘yinlari, musobaqalar va tadbirlar tarixi. Bayram haqida tushuncha. Reja: 1

3.O‘zbekistonda sport tadbirlarini boshlanishi. 
Sport bayramlari
Mamlakatimizda har tomonlama yetuk, barkamol va 
sog‘lom avlodni voyaga yetkazish ijtimoiy taraqqiyotning asosiy yo‘nalishlaridan 
biriga aylanganligi bois, joylarda biri-biridan ko‘rkam, zamonaviy anjomlar bilan 
jihozlangan sport majmualari, sport va sog‘lomlashtirish markazlari, jismoniy 
tarbiyaning turli sohalariga ixtisoslashtirilgan sport maktablari, o‘yingohlar va 
suzish havzalari bunyod etildi. Ana shu ezgu jarayonning tarkibiy qismi sifatida 
mamlakatimizda «Umid nihollari», «Barkamol avlod», «Universiada», 
shuningdek, milliy kurash, tennis va boshqa sport turlari bo‘yicha musoboqalar 
muntazam ravishda o‘tkazib kelinmoqda. Ana shunday sport musoboqalarining 
ochilish va yopilish tantanalari katta o'yingohlarda teatrlashgan maydon 
tomoshalari mezonlari asosida o‘tkazilishi bugungi davr rejissurasida o‘ziga xos 
alohida yo'nalishni yuzaga keltirdi. 
Xalqimizning sport bayramlari orasida milliy kurash bilan bog'liq turli 
musoboqalarga bilan aloqador tantanalar muhim o‘rin tutadi. Ma’lumki, kurash 
xalqimizning eng sevimli va keng tarqalgan sport turlaridan biridir. O‘zbekistonda 
ikki usulda, ya’ni buxorocha va farg‘onacha usuldagi kurash turlari keng tarqalgan. 
Mamlakatimiz hududida olib borilgan arxeologik qazilmalar chog‘ida o‘zbek 
milliy kurashining tarixi g‘oyat qadimiyligini isbotlaydigan ashyoviy dalillar 
topilgan. Shulardan eng qadimiysi Janubiy O‘zbekiston hududida joylashgan 
qadimgi Baxtar - Baqtriyaning bronza davriga oid topilma bo‘lib, bu sopol idishda 
saf tortib borayotgan kurash kiyimidagi odamlar tasvirlangan. Arxeolog 
olimlaming fikricha, bunday idishlar odatda zardushtiylik ibodatxonalarida 
foydalanilgan bo‘lib, ramziy- magik xususiyatga ega deb tasavvur qilingan.Bunday 
idishlaming ko‘pchiligida polvonlar tasviri mavjud. Jumladan, Surxondaryo vilo- 
yatining Sherobod tumani hududidagi bronza davriga oid Jarqo‘ton yodgorligida 
olib borilgan arxeologik qazuv ishlari chog‘ida ana shunday sopol idishlardan bir 
nechtasining parchasi - bo‘lagi topilgan. Bu idish parchalarida bittasida ikki 
polvonning kurash tushayotganligi va polvonlardan biri raqibini oyog‘idan chalib 
yiqitayotganligi tasvirlangan bo‘lsa, ikkinchi idish bo‘lagida ikki polvon qo‘llarini 
baland ko‘tarib kurash tushishga shaylanib turgan holati aks etgan. Akademik 
A.Asqarovning aniqlashicha, ana shu ikki sopol idish parchasidagi tasvirlarga 

---

asoslanib, o‘zbek milliy kurashining tarixiy ildizlari kamida uch yarim mingyillik 
tarixga ega, deb xulosa chiqarish mumkin
6
. Ma’lumki, kurash faqatgina milliy 
sport turi emas, balki qadimdan ajoyib tomosha namunasi sifatida ham mashhur 
bo‘lib kelgan. Kurash xalqimizning qadimiy musobaqasi bo‘lishi bilan birga 
ommaviy tomosha turi sifatida to‘ylarda, bayram va sayillarda doimiy ravishda 
o‘tkazib kelingan. Bu sport turi katta tajribaga ega bo‘lgan kuragi yer ko‘rmagan 
polvonlar va usta bakovullar tomonidan namoyish etiladi. Shuning uchun ham 
mutaxassislar kurashni mohiyatiga ko‘ra «o‘yin-tomosha» deb tasniflaydilar. 
Bunda kurashda u yoki bu polvonning g‘olib chiqishi uning sport musobaqasi 
sifatidagi mohiyatini anglatsa, polvonlarning mahorati va epchilligi ishqibozlarga 
zavq berishi uning tomoshaviyligini bildiradi. 
Mustaqillik yillarida ko‘pgina milliy qadriyatlarimiz qatorida kurash bilan 
bog‘liq sport an’analarimiz ham qayta tiklandi. Chunonchi, 1991-yilda Samarqand 
viloyatining Bulung‘ur tumanida «Polvonbozlik» tomoshasining yangicha shakli 
qayta tiklandi. Bu ezgu ish «Chavqi» folklor-etnografik jamoasining keksa 
san’atkorlari Ummat Abdug'aniyev va Abdulla Soatovlar ijodiy intilishlari nati- 
jasida o‘ziga xos tomosha san’ati sifatida namoyish etildi. Dasturga binoan katta 
davra hosil qilinib, egniga to‘n, beliga belbog‘ bog‘lagan polvonlar o‘rtaga 
chiqadilar. Qarsak jo‘rligidagi qo‘shiqlar bilan davra ahli polvonlarni qo‘llab-
quvvatlab turadi. Bu dastur milliy kurash an’anasining sahnaviy talqinini yaratish 
borasidagi ilk tajriba bo‘lgan edi. 
Mustaqillik yillarida kurash bilan bog‘liq milliy qadriyatlarimizni tiklash va 
xalqaro maydonga olib chiqish borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. 
O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.Karimov tashabbuslari bilan 1991-
yil milliy kurash federatsiyasi tashkil etildi. Milliy kurash an’analarini tiklash 
maqsadida bir qator nufuzli musobaqalar o‘tkazildi. Xususan, Xorazmda Pahlavon 
Mahmud, Buxoroda Bahovuddin Naqshbandiy, Shahrisabzda Amir Temur, 
Termizda At-Termiziy, Andijonda Zahiriddin Muhammad Bobur xotirasiga 
bag‘ishlangan katta xalqaro kurash musobaqalari bo‘lib o‘tdi. Bu musobaqalar 
o‘zining mohiyati va o‘tkazilish jarayoniga ko‘ra o‘ziga xos sport bayramlari 
bo‘ldi. 1993-yil 3 - 4-aprel kunlari Termiz shahridagi «Alpomish» o‘yingohida 
buyuk hadisshunos olim Hakim at-Termiziy xotirasiga bag‘ishlangan xalqaro 
musobaqa bo‘lib o‘tdi. Dunyoning turli mamlakatlaridan kelgan 400 nafardan ortiq 
zabardast polvonlari qatnashgan mazkur kurash musobaqasi bayramona tarzda 
o‘tkazildi. Bu nufuzli xalqaro musobaqaga alohida tayyorgarlik ko‘rildi. Kurash 
musobaqalari o‘tkaziladigan «Alpomish» o‘yingohi va uning atrofi