1-mavzu. «Shaxs va jamiYaT» O`QİTİSh metodikasining predmeti, tuzilishi, maqsadi va vazifalari Reja: «Shaxs va jamiyat»

2.1.         Oquv loyihalarini  ishlab chiqish qoidalari

 Pedagogik texnologiya 30 yillarda an`anaviy xususiy ywnalishga qarshi, aniqqrog`i bu ywnalishdagi noaniqlik va yuzakilikka qarshi chiqqan ywnalishdir. Bu ywnalish oz maqsadi qilib aniq samarali natijaga erishishri konkret ywllarini ishlab chiqishini qwyadi.

Bunday ta`lim texnologiyasiga erishish bir qarashda oson bwlib kwrinsada katta pedagogik  ozgartirishlar  va ilmiy tadqiqot ishlarini talab etdi. 50 yillarda bu masalani (programmirovannıe obuchenie) programmalashtirilshan ta`limga wtish orqali xal qilishga harakat qilinadi.

60 yillardamuammolita`limnazariyasivujudgakeldi. Muammolarni bosqichma-bosqichechibborish, soddadanmurakkabga ywnalishbelgilangankafolatlangannatijagaolibkelishikerakedi.60yillarning ikkinchi yarimidata`limtexnologiyasi g`oyasi vujudgakeldi va  ushbu g`oyani amaliyotga olib kelish chora-tadbirlari ishlab chiqildi.

Masalan׃ AQSh da 1961 yilda «Pedagogik texnologiya» jurnali, 1971 yilda “Komunikatsiya va texnologiya” assotsiatsiyasi tashkil etildi. 1971 y. Audivizualli komunikatsiya bayoni nomli jurnallar chop etila boshladi.

 Angliyada 1964 y. «Pedagogik texnologiya va dasturli ta`lim» jurnali nashr etila boshladi. 1967 y «Pedagogik texnologiya milliy kengashi» tashkil etildi. 1970 y. «Pedagogik texnologiya» nomli jurnal chop etila boshladi.

Yaponiyada 1965 y «Umumyapon pedagogik texnologiya markazi kengashi» tashkil etildi. «Pedagogik texnologiya», «Pedagogik texnologiya tadqiqotlari» bwyicha jurnallar chop etila boshladi.

Vengriyada 1973 y «Oqitish texnologiyasi» nomli davlat markazi tashkil etildi.

 Pedagogik texnologiyalarningmaqsadi,mazmunivavazifalari.

Ta`limtexnologiyalariniishlabchiqishdaquyidagiozigaxosxusuiyatlarnixisobgaolishkerak.

1.Talaba sub`ektiga aloxida e`tibor berish .

2. Faoliyatlilik

3.Tizimlilik (pedagogik texnologiya )tizimlilikxususiyatigaega

Bwlishikerak, ya`nimantiqiybog`lanishlarvayaxlitlikningmavjud bwlishi

4.Boshqariluvlik  xususiyati. Ya`ni diagnostika, rejalashtirishgaqarab natijalarnikorrektivlash, moslashtirish.

5. Samaralilik xususiyati. Natijalari samarali, optimal kuch va mablag` talab etuvchi hamda standart ta`limga twg`ri keluvchi bwlishi lozim.

6.Konspektuallik xususiyati. Har bir pedagok texnologiya chuqur g`oyaga ega bwlishi, ilmiy asoslanishi lozim.

Pedagogiktexnologiyalarshaxsgaindividualyondoshuvmasalasinioldingasuradivaungaasoslanadi. Shaxsningindividualligigaasoslanishbushaxsniaktivliginioshirish, uningyangixususiyatlarni, qobiliyatlarnikashfetishvarivojlantirishdir. Har birshaxsningtanlashimkoniyatinivaerkinrivojlanishimkoniniyaratish. Ya`ni  «Rivojlantiruvchi ta`limni» ishga tushushini ta`minlashdir. Oz davrida «Xotira maktabi»dan fikrlash maktabiga wtish va undan keyin «rivojlanish maktabiga» wtish maqsad qilib qwyiladi. İndividual ta`limni rivojlantirish natijasida oz-ozidan ta`lim kwp profilli, kwp darajali yoki differentsiallashgan (tabaqalashgan) bwlib qoladi. Bunday holda uzluksiz monitoring ishga tushirilishi shart.

Agar avvallari bitta tanlab olingan troektoriyadan chetga chiqqan talabalarni troektoriyaga solishga harakat qilingan bwlsa, endilikda har bir talaba uchun oz rivojlanish trorektoriyasi ishlab chiqilishi va uning rivojlanish qadamlarini nazorat qilib borilishi lozim. Ya`ni har bir talabaning har tomonlama rivojlanishi organilib swng keyingi rivojlanish rejalari tuziladi.

Pedagogik texnologiya bu ilmiy texnikaviy taraqqiyot mevasi bwlib   «Pedagogika», «Texnologiya» tushunchalarining integratsiyasi asosida paydo bwldi.

«Ta`lim twg`risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» asosida 12 yillik majburiy ta`limga wtiladi. Ta`lim tizimi oldiga yangi yuksak vazifalar qwyildi. Bunday yuksak vazifalarni bajarish uchun metodika pedagogik texnologiyalar bilan boyitilishi talab etilyapti. Bugungi kunda har bir pedagogdan yukori samaradorlik talab etilmokda.Ammo,ilm –fanning tez rivojlanishi bilimlar xajmini oshib borishi oqituvchidan yangicha yondashuvni talab etmokda.Bugungi kunda pedagog eski metodlardan foydalanib yuqori samaradorlikka erishishi kiyin.Shuning uchun ham biz talabalarni yangi pedagogik texnologiyalar bilan tanishtirishimiz ulararni bu boradagi malakalar bilan kurollantirishimiz zarur.Bwlajak oqituvchilar nafaqat metodika balki pedagogik texnologiyalar bilan tanishishi va ular bemalol qwllay olish darajasiga etishlari talab etiladi.

Bugungi kunda pedagogik texnologiyalarga juda katta talab qwyilmoqda. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”yuqori malakali kadrlarni tayyorlashni talab etayotgan bir vaqtda kafolatlangan samarali natijani vujudga keltiruvchi ywnalish juda katta ahamiyat kasb etadi. Faqat kafolatlangan samarali natijaga asoslangan ta`lim tizimigina malakali kadrlarni etkazish mumkin. Shuninig uchun ham pedagogik texnologiyalarni yanada mukammallashtirish. Yangi texnologiyalarniishlab chiqish talab etilmokda. Ayniqsa, tarbiya borasida pedagogik texnologiyalar kam ishlangan. Ba`zi texnologiyalarda aniqlik etishmaydi. Pedagogning mahoratiga ham bugungi kunda talablar oshib bormoqda. Pedagogdan nafaqat oz psxikasini va nutq madaniyatini boshqarish, balki talabalarninig psixik holatini boshqarish talab etilmoqda. Bu vazifani bajarish uchun esa pedagogtalabaning psixikasini wta nozik jihatlarini organishi va har bir talabaning qalbiga ywl topa olish lozim. Buning uchun har bir pedagog oz ustida tinmay mehnat qilishi kerak.

Pedagogik texnologiyalarning ishlanishida asosiy e`tibor oxirgi natijaga qaratilgan boladi va quyidagi izchillikda ishlab chiqiladi:

 1. Aniqlashtirilgan wkuv maqsadlarini ishlab chiqish va ularni guruhlarga ajratish .

2. Oquv maqsadlarini nazorat ishi va test vazifalariga wtkazish.

3.Maqsadga erishish ywlini va usullarni tanlash.

4. Natijani baholashvaozlashtirishdarajasinianiqlash.

 

                                                                                                                             Demak, pedagogik texnologiyalar an`anaviy ta`limdan tubdan farqqilgan holda tuziladi. U ozaro yopiq tsiklni va ozaro izchil bog`liqlikni taqozo etadi. Aniqlashtirilgan maqsadlar pedagogga nazorat ishini belgilashda, baholashda va usullarni aniqlashda katta imkoniyatlar yaratadi. Barcha etaplar bir maqsadga bwysunadi va yuqori natijani kafolatlaydi.

An`anaviy ta`lim tizimida oquv jarayonida umumlashtirilgan oquv maqsadlari belgilanadi.Masalan: ekologik madaniyatni shakllantirish, suv xavzalarini muxofaza qilish haqida tushuncha hosil qilish. Kwrinib turibdiki, bunday qwyilgan maqsad mavxum xarakterga ega, chunki tushuncha turli darajada hosil qilinishi mumkin. Bunday maqsadni tekshirish va baholash ham muammoli. AQSh da va Angliyada oqituvchi va talabalar uchun alohida aniqlashtirilgan maqsad tuzish qabul qilingan. Har bir qwyilgan maqsadni erishganlik darajasini me`yorlarni ishlab chiqish shart.Har bir qwyilgan maqsad aloxida oz mazmuniga mos ravishda tekshiriladi va natijalar tahlil qilinib xulosalar chiqariladi. Buning uchun ta`limda aniqlashtirilgan maqsadlarni ishlab chiqish zarur.Umumiy maqsadlarni esa tekshirish qiyin va bunda har bir oqituvchioz tushunchasidan kelib chiqqan holda tekshirish ishlarini tashkil etadi.Umumiy maqsad oqituvchi nimaga erishmoqchi ekanligini aniq kwrsata olmaydi, oquvchida esa umumiy tushunchalar hosil qilishgagina xizmat qiladi.

Aniqlashtirilgan  maqsadlarni belgilab olishda oqituvchi aniq tushunchalardan foydalanishi lozim. Buning uchun aniq va mavxum tushunchalarni ajrata olish kerak.

           Ba`zan talabalar og`zaki emas,balki yozma ishlar bajaradilar bunday holda ham aniq maqsadlarni belgilash mumikin.

          Agar yozma tekst bilan ishlash lozim bwlsa quyidagi aniq maqsadlarni belgilash tizimi tavsiya  etiladi.

Aniqlashtirilgan oquv maqsadlari albatta birinchi galda qanday nazorat ishi  orqalitekshirilishi aniqlanishi kerak. Maqsaddan kelib chiqqan xolda test va nazorat ishlari tanlanadi. Tanlangan nazorat har bir maqsad uchun aloxida kwllaniladi. Masalan, birinchi kwyilgan maqsad uchun aloxida, keyingi maqsadga erishish uchun aloxida nazoratishi topshirilishi kerak. Barcha nazorat ishlari umumlashtirilib, oxirgi baholash ma`lum qilinadi. Loyixa uch qismdan iborat:

1.Loyixa moduli.

2.Loyixaning xaritasi.

3.İlovalar.

 2.2.         Texnologik yondashuv kontseptsiyasida nazoratning wrni

 Nazorat jarayoni texnologik yondashuvda oziga xos jihatlarga ega. Nazorat jarayoni maqsadlarga mos va qisqa vaqtda wtkazilishi talab etiladi. Shu sababli tezkor nazorat usullaridan foydalanish zarur. Tezkor usullardan biri test nazoratidir.

Testologiya – (inglizcha sozdan olingan bwlib, test — sinov), yunoncha logos — bilim) sozlari birikmasidan iborat.Testologiyafanlararo fan bwlib, ilmiy asoslangan va sifatli diagnostik wlchov metodikasi haqidagi fan sanaladi.

Testologiya fanining ob`ekti:

1.     Test topshiriqlarini tuzish jarayoni;

2.     Test topshiriqlarini amaliyotga joriy etish va wtkazish jarayoni;

3.     Test topshiriqlaridan olingan natijalarni umumlashtirish jarayoni sanaladi.

Testlarni ishlab chiqish tamoyillari:

        samaradorlik,

        variantivlik,

        ishonchlilik,

        har bir fan sohasining oziga xos xususiyatlari,

        fanning ta`lim mazmuni,

        testlarning mantiqiy tuzilishi,

        test sinovining wtkazilish maqsadi,

        kasbiy va umumta`lim bilimlarni nazorat qilish va baholash tartibi va wlchovi e`tiborga olinadi.

Test metodining keng tarqalishi, rivojlanishi va takomillashuviga uning quyidagi afzalliklari asos bwldi:

                   Test topshiriqlari tadqiqot maqsadiga muvofiq respondentlarning bilim, kwnikma va malakalariga aniq baholash imkonini beradi;

                   İjtimoiy swrovlarda ishtirok etgan kwpsonli respondentlarning fikr va mulohazalarini aniqlash va umumlashtirish imkoniyati mavjud;

                   Tahsil oluvchilarning bilim, kwnikma va malakalarini aniqlash va baholash jarayoni ob`ektiv amalga oshiriladi, baholovchi tomonidan sub`ektiv xolatlarga ywl qwymaslik.

                   Turli guruh respondentlaridan olingan ma`lumotlarni qiyosiy-statistik tahlilini wtkazishga zamin yaratadi.

İnsonlar wratasidagi psixologik farqlarni aniqlash 19 asr psixologiyasiga oid bwlib, uni birinchilar qatorida F.Gal`ton ishlatishga harakat qilgan. U “kvalimetriya», ya`ni wlchash degan tushunchani fanga kiritdi. Pedagogikada test asosida wlchashni organuvchi fan testologiya deb ataladi. 1864 yili binrinchi marta pedagogik test DJ.Rays tomonidan orfografiya uchun ishlab chiqildi. T.Stoun tomonidan arifmetika fani uchun test ishlab chiqildi. 1902 yili E.Torondayk pedagogik testlarning nazariy asoslarini ishlab chiqqan.

1961 yili AQShda 2000 dan ortiq standart testlar ishlab chiqildi. Jahon test kompaniyasi tashkil topdi (Educational Testing Service)

1925 yili Rossiyada “Maktab ishlari metodikasi” institutida test komissiyasi tashkil etildi.

 1926 yilibirinchistandarttestlaryaratildi.

 1936 yili "test" metodi burjuaziya elementisifatidaqabulqilinib, undan voz kechilgan. V 60- yillarda Rossiya pedagoglariyanatestlargamurojatetishniboshladilar.

20 asrning boshida Amerikalik olim V.A.Makkoll psixologik va pedagogik testlarni ajratadi

1915-1930 yillarda Amerikada testologiya fani juda tez taraqqiy etadi  va maktabdagi  barcha fanlardan milliy testlar ishlab chiqiladi.