|
İlyustrativ materiallar kuyidagi turlarga bulinadi.
1. Utmishda bulgan yodgorliklarning tasviri.
a. Ayrim buyumlar va ularning parchalari ruzgor ashyolari, urush kurollari, mexnat kurollari.
6. Arxitektura yodgorliklari va san`at asari tasviri. Ular ichida buyum va arxitektura buyumlari asosiy urnini egallaydi.
2. Rassomlarning xayotidan olib yaratgan syujetli asarlari.
3. Portretlar.
4. Karkaturalar. Ular asosan XIX-XX asr vokealariga doir bulib, kuprok engil va eng yaxshi tarixiy darsliklarda beriladi. Karikatura tarixiy vokealarning moxiyatini ochib berish, tarixiy shaxsning faoliyatini fosh ettirishning ajoyib vositasi bulib xizmat kiladi.
5. Xujjatlar, yozuvlar, xujjatli tekstlar (topma uyinlar, yozuvlar, kulyozmalar proklamatsiyalar) ta`siri. Bu orkali ukuvchilar davr ruxi, tarixiy sharoitni yaxshirok tushunadilar.
Xujjatli fotosuratlar va moxiyatlar sizgan suratlar. Bu xildagi ilyustratsiyalar asosan XIX-XX asr vokealariga doir bulib, yukori sinflarda foydalaniladi.
Shunday kilib ilmostratsiyalar ukuvchining bilimini mustaxkamlashga xizmat kilib.
Tarixiy vokea ma`lum bir vaktda tasavvur yaratish ta`limda muxim urin tutadi.
Tarixiy karta bilan ishlash geografik muxitga xarakteristika berishi asosiy metodini tashkil etadi. Geografik muxit jamiyat rivojlanishi xarakatlantiruvchi kuchi bulmasada trixiy rivojlanishning tezlashishi yoki sekinlashishiga jiddiy ta`sir kurstishi mumkin.
Geografik muxitni jamiyat rivojlanishidagi roliga, ayniksa kadimgi dunyo tarixi darsligida katta urin belgilagan. V-VI sinflarda geografik muxit bilan odmlarning mshguloti tugrisidagi alokani ochib berish, tarixiy rivojlanishga geografik muxitning ta`sirini kursatish usuli katta imkoniyat beradi.
Karta yordamida biror mamlakatning tarixiy rivojlanishida bulib utgan turli boskichlardagi axvoli konkret tasvirlab berish, ukuvchilarda birinchidan, ishlab chikaruvchi kuchlarni rivojlanishini anik tasavvur etishga ikkinchidan, inson avlodlari mexnatining uzgaruvchilik kuchini puxta tushinib aniklab olishlariga yordam beradi. Binobarin, karta bilan ishlash juda katta ta`lim va tarbiyaviy axamiyatga egadir. Darsda kartadan foydalanib tarixiy vokea sodir bulgan joyni kursatish, ukuvchilarda geografik muxitning roli xakida tasavvur yaratish uchungina emas, balki tarixiy vokealarning moxiyatini ularning konuniyatlarini, uzaro alokalari va sabab natijalarini ochib berishda xam muxim rol` uynaydi. Kartadan tarixiy vokealarni tushuntirib berishdagina emas, bulki uni taxlil kilishda va umumlashtirishda xam foydalaniladi.
Tarixiy karta ukuv materialini mustaxkamlashda muxim rol` uynaydi. Ukuvchi vokea bulib utgan joyni devorga osilgan kartadan kursatgan vktda ukuvchilarning usha joyni uz kartasidan izlab topishi, ukituvchi raxbarligida kartani taxlil kilishi, ukuvchilarning uz daftarlaridagi eskizlar va darsliklardan kartalar ustida uyda mustakil ishlashi navbatdagi narsda bermagan savollarga kartadan foydalanib javob berishi ukuv materiallarining puxta uzlashtirishiga yordam beradi.
Shaxs va jamiyat fanini ukitish tajribasida tarixiy kartalarning uch turidan foydalaniladi.
1. Umumiy kartalar. Ular bir mamlakt yoki bir gruppa mamlakatlardan tarixiy vokealarni, ularning mavkeatini tarixiy rivojlanishini a`lum boskichdagi axvolini aks ettiradi.
2. Obzor kartalar. Urgniladigan kartalarning izchilligini uzok davr mobaynida teritoriyani uzlashtirganligini akt ettiradi.
3. Tematik kartalar ma`lum tarixiy kartalarga yoki tarixiy jaryonning ayrim tomonlariga bagishlanadi.
Birorta xam darsni kartasiz tasavvur etish kiyin. Karta taix darsligining eng zaruriy kullanmasi bulib xisoblanadi. Krta avvalo urganilayotgan temga mos bulishi zarur. Ukituvchi vokelar rivoji davomini bayoni jarayonini kartadan kursatib berishi ayni vaktda ukuvchilar ukituvchi kursatadigan joyni kullaridagi karta yoki atlasdan kartadan izlab topishlari lozim.
Xar bir karta urganila boshlganda unga kiskacha obzor berish, uni urganilgan eski karta bilan solishtirib ukuvchilarni ish kartadan uzgarishlari bilan tanishtirish, uzlarini tarixiy rivojlanishining izchilligi va xar bir boskichini uziga xos muxim xususiyatlarining boshlab olishlariga yordam beradi. Ukuvchilar uchun kartani solishtirib maktab territoriyasi kengaygan yoki kengaytirilgan shakllarning, uzunligi va boshka uzgarishlar yuz berishini anik tushunib oladilar.
Shaxs va jamiyat fanini darslarida ta`limni texnika vositalaridan foydalanish darsning samradorligini oshiradi. Ta`limning texnika vositalari ukitish va urganish sifatini kutarishga ukuvchilarning ukuv materialini kizikib urganishga va puxta uzlashtirishga xizmat kiladi.
Shaxs va jamiyat fanini ukitish tajribasiga kura maktabda ta`limni kuyidagi texnika vositalaridan foydalanilmokda:
1. Oddiy texnika kurilmalari: karta va ukuv kartalari ishlanadigan yogochdan va boshka materiallardan yasalgan. Siljiydigan oddiy kurilmalar kuchma sinf doskasi, sinf devoriga ilinib, ikki yoklama ochiladigan doska.
2. Ovozli apparatlar. Progirovatil` magnitofon, radiopriomniklr, maktab tajribasida plastinkalar va magnik lentalar yordamida, shuningdek radiopryomniklar vositasida ukuvchilrni klassik va uzbek kompozitorlarining asarlari bilan tanishtirishni borgan sari keng kuloch yoymokda. Chunki muzikali ijodiy asarlarga doir maktab kursining madaniy tarixiy materiallarini plastinka yoki lenta yozuvlarisiz kursatib bulmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
