|
4. Dars jarayoni amalga oshirishda korsatmali qurollar va qo`shimcha adabiyotlardan foydalanish metodlari
Kursatmalilik deganda avvlo, ukitish va urganishning kursatmali usuli, ukituvchi bayonining kursatmali bulishi, uning ukuvchilardan tayyor kurollardan foydalanish va kursatmali kurol vositasida ukuvchilarni faoliyatini aktivlashtirish xamda ularning urganilayotgan tarixiy faktlarini, vokea va xodisalarni aynan uzini yoki ularning tasvirlarini kurish yordamida urganishlari tushuniladi.
Tarixiy xujjatlar yoki badiiy adabiyotlardan foydalanish ukituvchi bayonini obrazli kilib konkretlashtirsa kursatmali kurol yordamida ukuvchilarda utmish tugrisida yorkin va anik tasavvur xosil buladi, ukuvchilarning eshitish faoliyatiga kurish va sezish organlarining foliyati xam kushiladi.
Shaxs va jamiyat fanini ukitilishi kursatmali bulishining ta`limiy va tarbiyaviy axamiyati xam katta. Avvalo kursatmali kurol ukuvchilarni bilim olishida muxim manba buladi. Ukituvchini bayoni xar kancha tulik bulganda xam ukuvchilrni vokealar tugrisidagi tasavvurlari tula bulmaydi. M; XVIII asr boshlarida Rossiyada kurilgan dengiz kemalarini tasvirlari yoki modellarini kurmay turib, u kemalarini usha vaktda dengiz joyi manzarasini kurmay turib real tasavvur kilib bulmaydi. Shuningdek, ilmostartsiyalardan foydalanmay turib, urganilayotgan davrning manzarsini xm tul, anik va chukur tasavvur kilib bulmaydi.
Kursatmali kurol ukuvchilarida tarixiy tushunchalarni shakllantirishga ularning nazariy xulosalari va umulashgan yakunlarini ijtimoiy rivojlanishi ob`ektiv konunlarini uzaro alokalarini yaxshirok tushunilib olishlariga yordam beradi. Shuningdek, estitek jixatdan xizmat kiladi. Shundy kilib, kursatmalik metodi.
1. Tarixiy bilimlarning asosiy manbalaridan biri bulib xizmat kiladi.
2. Ukuv materiallarining ta`lim-tarbiyaviy vaziflrini muvaffkiyatli amalga oshirishga yordam beradi.
3. Ukituvchi bayonining konkret, obraz va emonunal bulishiga yordam beradi.
4. Ukuvchilarning ukuv materiallarini urganishga kizikishni oshiradi va ularni bilish faoliyatini aktivlashtiradi.
5. Ukituvchini bayoni va uning darsda kullangan boshka ukuv usullarining ukuvchilarni tushunib olishini engillashtiradi.
6. Ukuvchilrning fikrlash faoliyatini va iktisodiy kobiliyatini ustiradi.
7. Ukuvchilar bilimining konkret, chukurrok va mustakilrok bulishiga yordam beradi.
Kursatmali kurollar ukitilishini mazmuni va tarixiy obrazlarini xarakterlari, ularning tayyorlash texnikasi va foydalanish usullariga krab, kuyidagi turlarga buladi.
1. Predmet kursatmalilik: tarixiy yodgorliklar, esdalik jolari arxitiktura yodgorliklarini, xujalikga dash va boshka kurilishlar, mexnat kurollari, kurol yaroklar ruzgor buyumlari, shu jumladan arxiologik topilmalar.
2. Tarixiy kursatmalar ukishda foydalanish uchun ishlangan tarixiy kartinalar va al`bomlar san`at sarlari, portretlar, rasmlar, fotoxujjatlar va fotokopiyalar drsliklardagi ilmostratsiyalar, ukuv diagozotivlar, diofilm va kinofil`m, mateklarmulsiyalar va xar xil model va b.
3. Shartli kursatmali kurollar. Tarixiy va gontr krtalar, tarixiy atlaaslar, sxemalar, grafika, diagramma va krtogrammalar appolikatsiyalar va pedagogik rasmlar.
Kursatmali kurollrni tanlash va ulardan foydalaishda ukituvchi kuyidagilarni e`tiborga olishi lozim.
1. Ukuvchilarning bilimi, yoshi va malaklarini usib borgan sari ularning predmet va tasviriy kursatmalarga kizikishi ortib boradi. M:V-VI sinf ukuvchilarni kuprok utmishdagi vokealar va xodisalarning yaxlit manzaralari tasvirlangan kartinalar, maketlari va modellari kiziktiradi. Yukori sinflardagi ukuvchilarni esa predmet yodgorliklarini aynan uzi va shartli kursatmalar kiziktiradi.
2.Xar bir dars uchun tanlangan kursatmali kurol mazmuni, tasvirligi, ilmiyligi jixatdan talabga javib beradigan bulishi kerak, soni kupaytirib yuborilmasligi lozim. Agarda kursatmali kurol kupayib ketsa ukuvchilar va ukituvchi shu kurollar bilan ovora bulib kolib, ukuvchilarning dars materialini uzlashtirishlariga xalakit berishi mumkin. Darsda eng muxim 2-3 ta kursatmali kurolini taxlil kilish va urganish kifoya.
3. Ukuvchilarni kursatmali kurollarini ongli rivojiga puxta uzlashtirib olishiga erishish kerak bulishi uchun M: ukituvchi Poltava jangining sxematik planini tushuntirishdan oldin, ukuvchilarni KarlXIIning Rossiyaga yurishi, Ukraina territoriyasida olib borilgan janglar bilan tanishtiradi. Sungra jang sxemasini devorga ilib kuyadi va uni bulimlarga bulib, ukuvchilarga xar bir bulimini aloxida tushuntiradi.
4. Kursatmali kurollar ukituvchining bayoni jarayonida kursatib boriladi. Tarix ukitishda kullanadigan tasviriy kursatmali vositalar ichida ukuv kartinalari muxim urin tutadi. Kartinalar urganilayotgan vokealar va xodisalar xakida ukuvchilarda yorkin tasavvur xosil bulishiga yordam beradi. Tarixiy temadagi kartinalar syujeti va xarakterlariga karab turlarga bulinadi.
1. Vokelik kartinalari. Ulrada muxim vokealar, ijtimoiy xayotdagi noyob fakt, xarbiy xarakatlar va revolyutsion vokealar yoritiladi. M: "Salamin jangi" bu kartinalar ukuvchilar vokeali yorkin xikoya kilib berishi, vokeali rivojlanishi va undan dramatizmni ochib berishni talab etadi. Shunday kartinalar ukuvchilarga axlokiy va goyaviy-siyosiy ta`sir etishi mumkin.
2. Urganilayotgan davr uchun tulik bulgan vokealarni aks ettiruvchi kartina. Masalan, " Kadimgi Gretsiyada kul savdosi" kartinaning bu turi katta vokeali yoki uning kurinishini urganish bilan boglik bulgan xamma savollarga javob beradi. Ular ustida ukuvchilarning aktiv mustakil ishlarini tashkil etish xam mumkin.
3. Kadimgi shaxarlar kurilishlari, arxitektura yodgorliklari yoki ularning ansambili tasvirlangan tarixiy kartinalar.
4. Tarixiy portretlar. Ular ustida ukuvchilar mustakil ish olib boradigan bulsa, ular tarixiy shaxslarning xayoti va faoliyatini ogzaki yoki yozma ravishda xikoya kilib beradi.
IV. Kartinalardan unumli foydalanishi ularning ukitishdan roli va urnini yaxshi tushunib olishiga boglik
Kartina kursatmali kurollarining xamma turlari singari ukuvchilar uchun aktiv bilim olish manbai bulib xizmat kiladi.
Yukori sinflarda kartinaning xar biri va ularning vazifasi kuyi sinflardagidan kura bir muncha uzgaradi: Kartina yuzasidan xikoya kilish usuli kamdan kam kullaniladigan bulib koladi.
Ukuv materiali bayon kilingandan keyin shu vokeaga doir kartinadan foydalanishda ukuvchilar uzlaridan mavjud bilimlarini ishga soladi.
Shunday kilib kartinalar:
1. Ukuvchilarni ish materialini uzlashtirishga tayyorlaydi, oladigan bilimlarini manbai bulib xizmat kiladi, ish materili puxta uzlashtirish uchun mavjud bilimlarini ishga solish vositasi va kirish suxbatini utkazish uchun kursatmali kurol vositasini utaydi.
2. Tarixiy vokeaning "jonli idrok" etilishini, urganilayotgan materialini konkret va tushunarli bulishini ta`minlaydi.
3. Ukituvchi bayonining emonitsionalligini va axlokiy ta`sirini kuchaytiradi. Urganilayotgan materialning axlokiy ta`sirini oshiradi.
4. Darsda kartinaning mazmuni tarixiy taxlil kilishva umumlashtirish ob`ekti bulib xizmat kiladi, ukuvchilarning konkret obrazlardan tarixiy xodisalarni, ularning moxiyatini va konuniyatlarini tushunib olishlariga yordam beradi.
5. Ukuvchilar ongiga ta`sir kursatadi, tarixiy materialning va ulardan kelib chikadigan xulosa va umumlashmalarning kungillarda jo bulishi, darsning yakunlovchi kismida foydalanilgan kartina esa , urganilgan mustaxkamlash va uzlashtirish darajasini tekshirish vositasi bulib xam xizmat kiladi. İlmostratsiyalar darslik teksti mazmunining tarkibiy kismini tashkil etadi. Ulardan darsda va darsdan tashkari mashgulotlar bilim manbai sifatida foydalanish mumkin.
İlmostratsiyalar mazmunining murakkabligi, xarakteri ukuvchilarning tayyorligiga karab suxbat yuli bilan taxlil kilishi mumkin,ukituvchi ukuvchilarga mustakil kilishni xam uktirishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
