1-мавзу. Шаҳарлар географияси фанининг объекти, предмети ва вазифалари. Шаҳарларни географик ўрганиш

Urbanistika sohasida P.Xoll, L.Mamford, M. Jiruar, Dj.Faulz, B.Rudovski dunyodagi yetakchi mutaxassislar hisoblanadi, lekin ular orasida sovet urbanistlari yo'q. Chunki sovetlar davrida urbanistika 20 asr boshlarida endigina nemis va britan maktabi asosida vujudga kelishi bilan (V.Dubelir, .V.Semenov, A.Yensha, I.Ozerov, L.Velixov), shaharsozlikka, ya'ni amaliyot sohasiga qo'shib berildi va bu eng katta xato bo'ldi. 1950-yillarda sovet tuzumi davrida urbanizatsiya kapitalizm uchun xos bo'lgan salbiy jarayon sifatida undan voz kechildi. O'n yillar davomida ushbu termin faoliyatda qo'llanilmadi, faqatgina iqtisodiy-ijtimoiy geografiya fani doirasida shahar-aholini joylashtirish shakli bo'lgani bois, undan voz kechish imkoni bo'lmadi. Shuningdek, chet mamlakatlar iqtisodiy geografiyasi fani doirasida xorijiy davlatlarda urbanizatsiya jarayonining mazmun-mohiyati, rivojlanish xususiyatlari uzluksiz ravishda o'rganib borildi. Urbanistika boshqa sohalar-iqtisodiyot, sotsiologiya, tarix, ekologiya fanlaridan ajralib qoldi. Lekin ayrim olimlar ilmiy o'rganishda davom etsalarda, ularning tadqiqotlariga zarurat bo'lmadi, chunki shaharni rejalashtirish, qurish va rivojlantirish ilmiy va tahliliy dalillar asosida emas, balki davlat buyurtmasi asosida olib borildi.

Urbanistikaning vazifalari ko'r-ko'rona yuqoridan buyruqbozlik bilan almashdi, shahar xorijiy tajribalar, asrlarga tenglashuvchi shahar modellari asosida yaratilmadi. Natijada, uning ilmiy sohasi-urbanistika uning keyingi bosqichi-amaliyot sohasi bo'lgan shaharsozlikdan ajralib qoldi. Bu sohada himoya qilingan dissertatsiyalar, yangiliklar va kashfiyotlar keraksiz bo'lib qolaverdi. Hozirga kelib esa, shaharlarda uning ixtisoslashuvini, istiqbolini hisobga olmay ko'r-ko'rona qurib tashlangan o'nlab va yuzlab xato ob'ektlarni buzish, rekonstruktsiya yoki renovatsiya ya'ni redevelopment qilishga to'g'ri kelmoqda. MDH davlatlarida 1960-70 yillarda shaharlar va shu xususda shaharlar geografiyasi fani jadal rivojlangan davr bo'ldi. Mashhur geograf olim YU.G.Saushkin tomonidan birinchi marotaba “urbanistika” termini qo'llanildi. Biroq asosiy e'tibor shaharlarni umumiy o'rganishga qaratilishi davom etdi, ya'ni yer yuzi, mamlakat va rayonlarda shaharlar to'ri va tizimlarining tarqalish, joylashish va rivojlanish qonuniyatlari va xususiyatlarini o'rganuvchi shaharlar geografiyasi fani keng rivojlandi. Yirik masshtabli tadqiqotlar esa deyarli bajarilmadi, yoki uni o'rganuvchi fan rivojlanmadi. Zamon talablaridan kelib chiqib “shahar mikrogeografiyasi” ni o'rganishga talab ortib bordi, shaharlar geografiyasiga esa bunday tadqiqotlarni sig'dirib bo'lmadi.