1-Mavzu: Radioelеktronika fanining vujudga kеlishi, rivojlanishi va fan-tеxnika hamda

1-Mavzu: Radioelеktronika fanining vujudga kеlishi, rivojlanishi va fan-tеxnika hamda

kundalik hayotimizdagi o’rni

S A V O L L A R.

1. Radioelektronika fanining rivojlanish tarixini tushuntiring.

2. Radiotexnika nimani o‘rgatadi?

3. Elektronika nimani o‘rgatadi?

4.Radioelektronikani rivojlanishi qanday sohalarning vujudga kelishiga ta’sir ko‘rsatadi?

5.Radioelektron sistemalar nimalardan tashkil topgan va ularni vazifasi nima?

6.Radioelektronika radiotexnikadan nimalari bilan farq qiladi?

7.Radiotexnikaning rivojlanish tarixini gapiring.

8.Radioni kim kashf etgan?

9.Yarim o‘tkazgichlar qachondan boshlab amaliyotda ishlatila boshlagan?

10. Nanofizika, nanotexnologiya haqida gapiring.

11. Zamonaviy elektronika talablari qanday?

Javoblar

1.Radiotexnika (radio... va texnika) — 1) elektromagnit tebranishlar va radiodiapazondagi (3—31012 Gs) toʻlqinlar, ularni generatsiyalash, kuchaytirish, nurlatish, qabul qilish hamda toʻlqinlardan foydalanish haqidagi fan; 2) texnikaning axborotlarni uzatishda — radioaloka, radioeshittirish, televideniye, radiolokatsiya va radionavigatsiyada; mashina, mexanizm hamda texnologik jarayonlarni boshqarish va nazorat qilishda radiodiapazondagi toʻlqinlar bilan elektromagnit tebranishlarni qoʻllaydigan tarmogʻi. U radiofizika, elektrotexnika, dielektriklar fizikasi, yarimoʻtkazgichlar fizikasi, elektroakustika, antenna texnikasi, elektronika va boshqalarning yutuqdariga asoslanadi. R. tarixi M. Faradey, J. Maksvellarning ishlaridan boshlangan. Radiodiapazondagi elektromagnit toʻlqinlarni birinchi marta G. Gers hosil qilgan va oʻrgangan (1886—89). Gers tajribasida rezonans hodisasi katta rol oʻynagan. E. Branli (Fransiya) metall kukuniga elektr tebranishlari taʼsir qilganda ularning qarshiligi kamayishi hodisasini aniqladi (1890). O. Lodj (Buyuk Britaniya) bu hodisadan elektromagnit toʻlqinlarni aniqlashda foydalandi (1894).

A. S. Popov elektromagnit toʻlqinlar yordamida simsiz aloqa oʻrnatishga harakat qildi va signallarni qayd qilish apparatniy yasadi. U 1895 yil 7 mayda dunyoda birinchi radiopriyomnigini yaratdi.

Dastlab, uzatuvchi va qabul qiluvchi radiostansiyalar qisqa toʻlqinda — tez soʻnuvchi radiotoʻlqinlard a ishlagan. Uzun toʻlqinlarga oʻtish va uzatkichlar quvvatini, antenna oʻlchamlarini oshirish, detektorning qoʻllanilishi bilan radioaloqa uzokdigi sekinasta oshirilgan. Nemis fizigi K. F. Braun tomonidan berk konturning , M. Vin (Germaniya) tomonidan maxsus razryad hosil qilgichning kashf etilishi, shuningdek radio qurilmalarda yuqori chastotali yoy generatorlari va generator mashinalari bilan uygʻotiladigan soʻnmas toʻlqinlarning qoʻllanilishi R.ning keyingi rivojida katta qadam boʻldi. 1925 yil rus ixtirochisi V. P. Vologdinning yuqori chastotali induktor mashinasi yordamida birinchi marta Moskva bilan Nyu-York orasida radioaloqa oʻrnatilgan. Elektron lampalarning yaratilishi R.ning barcha sohalarida katta burilish yasadi, shu asosda soʻnmas tebranishli lampali generator yaratildi. Radiolampalarning qoʻllanilishi radiotoʻlqinlarni bir necha yuz m dan bir necha km gacha diapazonda samarali generatsiyalashga imkon berdi.

20-asr 20-yillari boshlariga kelib radiotelegraf aloka bilan birga radioeshittirish vujudga keldi. Qisqa va ultraqisqa toʻlqin diapazonlarida ishlaydigan radiolampalar, sxemalar, antennalar yaratildi. 20-asr oʻrtalarida elektron televideniyening yaratilishi R. sohasida burilish yasadi.

Radiolokatsiya, radionavigatsiya R.ning alohida boʻlimlari hisoblanadi. Ularning usullari uzokdagi narsalarning oʻrni, tezligi va boshqalarni aniqlashga imkon beradi.

Yarimoʻtkazgichli diodlar yaratilishi tranzistorlarning , elektronnur asboblari esa rangli televideniyening yaratilishiga olib keldi. R. jamiyat taraqqiyotining barcha sohalariga kirib bordi. Yer sunʼiy yoʻldoshlari, kosmik apparatlar bilan radioaloqa qilishda, insonning kosmosga uchishini taʼminlashda, avtomatik boshqarish tizimida, xalq xoʻjaligida (metallarni vakuum va inert gazlar atmosferasida juda toza eritish uchun, poʻlatdan yasalgan detallarni toblash uchun, tibbiyot va boshqalar), radiometeorologiya^, radioastronomiyaaa, elektroakustikala, tovushni yozib olish va boshqalarda R.ning ahamiyati katta.

Oʻzbekistonda R.ga doir i.t. ishlari, asosan, Toshkent axborot texnologiyalari universitetida olib boriladi. Respublikada R.ning rivojlanishi va shu soha boʻyicha mutaxassislar tayyorlash akad. T. D. Rajabov, t.f.n. O. A. Abduazizovlar nomi bilan bogʻliq.