1-mavzu: qishloq xo’jalik hayvonlarini ekster’erini va interyerini o’rganish. Darsning maqsadi

1-MAVZU: QISHLOQ XO’JALIK HAYVONLARINI EKSTER’ERINI VA INTERYERINI O’RGANISH O’RGANISH.

Darsning maqsadi: Hayvonlar ekster’erini baholash usullarini o’rganish.

Dars uchun zarur asbob va jihozlar:O’lchov tayyog’i, o’lchov sirkuli, ruletka, hayvonlar yoki ularning mulyaji.

Darsning mazmuni va uni o’tkazish uslubi:Qishloq xo’jalik hayvonlarini tashqi ko’rinishiga ekster’er deyiladi.

Hayvonning ekster’eri uning tashqi ko’rinishi yoki tana shaklidir. Bu so’z zootexniya faniga 1768 yilda Klod Burjel tomonidan kiritilgan.

Ekster’erni o’rganishdagi eng muhim vazifa hayvonning u yoki bu mahsuldorlikka bo’lgan qobiliyatini aniqlashdir.

Ekster’erni o’rganish asosida hayvonlarning yoshi ortishi bilan ro’y berayotgan o’zgarishlarni, ularning konditsiyasini va temperamentini aniqlash mumkin.Bu ta’limot yordamida hayvonlarning sog’lomligini, nerv tipini va sanoat texnalogiyasi sharoitlariga yaroqliligini baholash mumkin. Sog’lom hayvonlarning terisi tarang bo’lib, junlari yaltirab turadi. Kasal hayvonlarda teri bo’shashib, junlari bujmayib qoladi. Hayvonlarning xarakatchanligiga qarab temperamentni va nerv tipini aniqlash mumkin.

Hayvonlar ekster’erini baholashda quyidagi usullar mavjud.

1. Hayvonni ko’z bilan ko’rib baholash - ekster’erga baho berishdagi asosiy usuldir. SHu yo’l bilan malakali mutaxassis hayvonlarning konstitutsiyasiga xos xususiyatlarini hamda salomatligini tez va to’gri aniqlaydi.

2. Ball yoki punktlar yordamida baholash - Ball yoki punktlar yordamida baholashda hayvonning umumiy ko’rinishi, zot tipiga o’xshashligi, muskulaturasi, suyaklari va boshqa qisvlari maxsus shkala yordamida ball bilan baholanadi. Masalan: Bunda sigirlarga va buqalarga 10 ball beriladi.

3. Tana qismlarini o’lchash - hayvonlarning tanasi o’lchanadi. Ilmiy tadqiqot ishlarida hayvonlar tanasining 52 o’lchovi olinib, zootexniya - seleksiyasi ishida 18 va mollarni naslchilik kitobiga yozishda esa 5 o’lchov kifoya qilinadi.

4. Indekslarini aniqlash - orqali tananing biror qismi o’lchov ko’rsatkichining ikkinchi qismi ko’rsatkichiga bo’lgan nisbatiga aytiladi va u foiz hisobida ifodalanadi. masalan, mol tanasining ixchamlik indeksini aniqlash uchun uning ko’krak aylanasi ko’rsatkichini gavdasining qiya uzunligiga bo’lgan nisbati olinadi va u (koeffitcient) 100 ga ko’paytiriladi.

5. Grafik usulda — bir guruh mollardan olingan tana o’lchovi ko’rsatgichlari 100 foiz hisobida olingach, boshqa bir necha mol guruhlari o’lchovlarining birinchi guruh mollari o’lchoviga bo’lgan nisbati grafikka tushurilib, o’zaro taqqoslanadi.

6. Suratga olish usuli — ayniqsa mahsuldor mollar uchun qo’l keladi . Bunda qo’shimcha ravishda hayvonlar ekster’eri va tananing ayrim qismini suratga tushurib, ular to’g’risida doimo tasavvurga ega bo’linadi.

Golshtin zotni harakterli belgisi.

Umumiy ko’rinishi yaxshi, boshi yengil, jag’lari harakatchan, yuzi kengroq.

Sutdorlik kuchi. Bu uning kuchiga, ishlab chiqarish chidamligiga va uzoq yashashiga bog’liq bo’ladi.

Qovurg’alari. Har biri alohida bir biridan uzoqroqda joylshgan. Qovurg’a suyaklari keng, yassi, orqaga qarab egilgan.

Kukrak kengligi. Keng hajmli, hayoti uchun kerakli organ.

Oldingi qovurg’asi. Egiluvchan to’liq ko’rinib turadi va yelka suyagini oxirgi nuqtasiga yetadi.

Son qismi. Orqadan keng va yassi ko’rinadi.

Yag’rini. O’tkir ko’rinib turadi.

Bo’yni. Uzun, quruq, yelkaga yetadi, kukrak qismi va kukrak ostiga bemalol yetadi va yalaydi.

Terisi. Yupqa, bo’sh va o’zgaruvchan.

Sag’rin kengligi. Thurls keng bo’lishi kerak.

Sag’rin burchagi. Suyaklari bog’lanuvchanligi keng qo’yilgan bo’lishi kerak.

Thurs.munosabati. suyakni bog’lanuvchanligi bosh bilan o’rtada joylashgan bo’lishi kerak.

Elini. Yelin chuqurligi o’rtacha, sakrash bo’g’inigacha boradi. Yoshi va to’g’ish soniga qarab yelin chuqurligi o’zgarib boradi.

So’rg’ichlarni joylanishi. Har biri to’g’ri qo’yilgan, ularni siljishi yoki to’g’ri qo’yilganligi orqadan qaraganda bilinadi.

Elinni orqasi. Keng va baland, yuqoridan pastga qarab bir tekisda yopishgan bo’ladi

.Breeds of Cattle

© 1987, 2008 by R. John Dawes

Second Edition, 2008

Published by TRS Publishing Corp.

Springfield, Missour

Qoramol zotlari

GermanR. Purdy, R. John Dawesva doctor Robert Hough tomonidan yozilgan.

Don Hutzeltomonidan o’zgartrishlar kiritilgan

Sigirlarni ekster’eri va konstitusiyasiga qarab baholash

1-Jadval

Umumiy rivojlanishi va muchalari	Baholashda foydalinadigan ko’rsatkichlar		Ball
Umumiy ko’rinishi va rivojlanishi	Tana qismlarini tuzilishi, shu zotga mansubligini, konstitutsiyasining mustahkamligi		3
Elini	Hajmi kattaligi, shakli sut bezaklari, yelining rivojlanganligi va hokazo		5
Oldingi va orqa oyoqlari	Mustahkamligi, oyoqlarini qo’yib turish holati, tuyog’ining mustahkamligi va uning shakli.		2
Jami		10

1 - topshiriq.Ko’zda chamalash usulidan foydalanib sigirlarni baholang va natijalarni


2 - jadvalga yozing.

Ko’rsatkichlar	Baholashda o’rganiladigan omillar	Yuqori baho	Olingan bahosi va yo’nalishi
			sut	go’sht	sut va go’sht
Umumiy ko’rinishi	Tana tuzilishining proporsionalligi, konstitutsiyasining mustahkamligi, zotning haraktirli belgilarining ko’rinishi.	3
Elinlari	Elinining hajmi, sut venalari, oldingi va keyingi so’rg’ichlari tanasiga yopishib turganligi, so’rg’ichlarining bir tekis rivojlanishi.	5
Oldingi va keyingi oyoqlari	Mustahkamligi va qo’yilishi, tuyog’ining shakli va mustahkamligi.	2
Jami		10

Kallaning shakli va tuzilishiga qarab, hayvonning suyakdorligini bilish mumkin. Jumladan, sersut zotli sigirlarning kallasi o’rtacha, yengil va qotmadan kelgan, eniga kam rivojlangan bo’ladi. Go’shtdor zotli sigirlarning kallasi salmoqli, bosh qismi keng va qisqa, peshonasi ancha keng. Buqalarning kallasi biroz dag’al.

Bo’yin, hayvonlarning mahsuldorlik yo’nalishiga va jinsiga qarab, turlicha bo’ladi. Sergo’sht hayvonlarning bo’yin muskullari yaxshi rivojlangan kalta va enli bo’ladi.

Go’sht yo’nalishidagi qoramollarnig ekster’eri o’ziga xos go’shtdor bo’ladi. Tanasi muskullar bilan tig’iz to’lishgan. Orqasi keng, qovurgalari egilgan, kallasi go’shtdor, bo’yni kalta, yo’g’on va keng, elka va ko’krak qismiga tekis ulangan. Oyoqlari kalta mustahkam, keng qo’yilgan.

Elinni baholashda uning shakliga, tuzilishiga, katta va kichikligiga, so’rg’ichlarining joylashishi va rivojlanganligiga hamda sutdor venalarining yaqqol ko’rinib turishiga e’tibor beriladi. Sigirlarda quyidagi yelin shakllari mavjud: vannasimon, kosasimon, yumolaqlashgan hamda echkisimon . Vannasimon va kosasimon yelinlar katta hajmli bo’lib, sersut sigirlarga xos bo’ladi va ular eng maqbul shakllar hisoblanadi.

So’rg’ichlari silindrik shaklida, uzunligi esa 6 - 8 santimetr bo’lgan yelin normadagi hisoblanadi. Yuqoridagi ko’rsatkichlarga ega bo’lmagan shakldagi yelin so’rg’ichlari mashinada sog’ishga yaroqsiz bo’ladi.

3 - jadval.

Buqalarni ekster’eri va konstitusiyasiga qarab baholash.

Umumiy rivojlanishi va ko’rinishi	Baholashda foydalaniladigan ko’rsatkichlar.		Ball
Umumiy ko’rinishi va rivojlanishi	Tana tuzilishining mutanosibligi, konstitusiyasining pishiqligi, zot xususiyatlarining ifodalanganligi, erkaklik tipining ifodalanganligi,muskullari, suyaklari.		4
Muchalari	Boshi, bo’yni, ko’kragi, yag’rini orqasi, beli, tanasining keyingi qismi va orqa qismi.		4
Oldingi va orqa oyoqlari	Oldingi va orqa oyoqlarining baquvvatliligi va qo’yilishi, tuyoqlarining baquvvatligi va shakli.		2
Jami		10

2 - topshiriq.Ko’zda chamalash usulidan foydalanib buqalarni baholang va natijalarni 4 - jadvalga yozing.

4 - jadval.

Ko’rsatkichlar	Baholashda o’rganiladigan omillar	Yuqori baho	Olgan bahosi
Umumiy rivojlanishi va ko’rinishi	Tana tuzilishining mutonosibligi, konstitusiyasining pishiqligi zot xususiytlarining ifodalanganligi, erkaklik tipining ifodalanganligi,muskullari, suyaklari.	4
Muchalari	Boshi, bo’yni, ko’kragi, yag’rining orqasi, beli tanasining keyingi qismi orqa qismi.	4
Oldingi va orqa oyoqlari	Oldingi va orqa oyoqlarining baquvvatliligi va qo’yilishi, tuyoqlarining baquvvatligi va shakli.	2
Jami		10