1 mavzu: Psixologiyaning predmeti


Sezgilarning umumiy qonuniyatlari



Download 0,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet63/151
Sana29.01.2021
Hajmi0,82 Mb.
#57570
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   151
Bog'liq
umumiy psixologiya

4. Sezgilarning umumiy qonuniyatlari 

      Sezgilarning  hosil  bo`lish  sezgisi  va  davom  etish  muddati.  Sezgilar  biror  bir  sezgi  a`zosining 

qo`zg`alishidan  hosil  bo`ladi.  Qo`zg`atuvchi  reptseptorga  ta`sir  etishi  bilanoq  sezgi  hosil  bo`lmaydi: 

qo`zg`atuvchi ta`sir eta boshlagandan bir necha vaqt keyingina sezgi hosil bo`ladi. Sezgilar davom etish 

muddatiga  qarab  qisqa  va  uzoq  muddatli  sezgilarga  bo`linadi.  Masalan:  qisqa  muddatli  sezgiga  erga 

tushib ketgan qqalamning tovushi, lip etib chaq 

nagan  uchqunni  sezish.  Kunduzgi  yorug`likni  sezish, 

zavoddan  yangrayotgan  gudok  ovozini  eshitish  uzoq  muddatli  sezgilardir.  Sezgilar  o`zlariga  adekvat 

(mos) bo`lgan qo`zg`atuvchilarning aks ettirish shakllaridan iborat. Sezgilarning umumiy xususiyatlariga 

sifati,  jadalligi,  davomati  va  fazoviy  joylanishi  kiradi.  Sezgilarning  asosiy  xususiyatlari  sifat  bo`lib,  uni 

boshqa sezgi turlaridan ajratadi. Masalan: eshitish sezgilari tovushning balandligi, qattiqligi bilan, ko`rish 

sezgilari  ranglarning  quyuqligi,  toni  bilan  farqlanadi.  Bilinar  -  bilinmas  sezgi  hosil  qiluvchi 

qo`zg`atuvchining  minimal  kuchi  sezgirlikning  quyi  chegarasi  deyiladi.  Sezgilarning  quyi  chegarasi 

analizatorning  absolyut  sezgirligi  darajasini  aniqlaydi.  Masalan:  1  gramm  qandni  bir  piyola  choydagi 

mazasi  uncha  sezilmaydi,  0,1  sm  qog`ozni  qo`lni  kaftiga  qo`yilsa  uning  og`irligi  sezilmaydi.  Sezgi 

chegarasining  me`yori  qanchalik  kichik  bo`lsa,  mazkur  analizatorning  sezgirligi  shunchalik  yuksak 

bo`ladi. 

Formulasi: 

1

1

E=



P

 

E - sezgirlik, P - qo`zg`atuvchining ta`sir me`yori. Ko`rish va eshitish analizatorlarining sezgirligi yuksak 



bo`ladi. 

      Sezgirlik turli sharoitlarda o`zgarib turadi, bunda ikki xil hodisa farqlanadi: 

1) tashqi muhit ta`sirlaridan sezgirlik o`zgarishiga adaptatsiya deyiladi. 

2)  analizatorlarning  o`zaro  munosabati  va  mashq  qilish  natijasida  sezgirlikning  kuchayishiga 

sensibilizatsiya deyiladi. 



Adaptatsiya (yoki moslashish) ikki turga bo`linadi: 

a) negativ adaptatsiya; b) pozitiv adaptatsiya. 

Pozitiv  adaptatsiyada  kuchsiz  qo`zg`aluvchi  ta`siri  ostida  sezgirlik  oshadi.  Ko`rish  analizatorida  pozitiv 

adaptatsiya qorong`ulik adaptatsiyasi deyiladi. 

Negativ adaptatsiya ikki xil bo`ladi:  

a) qo`zg`atuvchining davomiy ta`siridan sezgirlik  yo`qoladi.  Masalan:  qo`limizga  yuk qo`yilsa sezamiz, 

ammo  vaqt  o`tishi  bilan  sezmay  qolamiz.  b)  kuchli  qo`zg`atuvchi  ta`siridan  sezgirlikning  susayishi. 

Masalan: qorong`i  xonadan birdaniga  chiqib qolsak, avvaliga hech narsa ko`rmaymiz, vaqt  o`tishi  bilan 

sezgirlik pasayib biz normal ko`ramiz. 

Adaptatsiya  teri  retseptorlarida  tez  yuzaga  keladi.  I.P.Pavlov  fikricha  “Adaptatsiya  bosh  miya  po`stlok 

qismidagi  muhofazalovchi  tormozlanishning  bo`lishi  tufayli  hosil  bo`ladi”.  Haroratga,  hidlarga  nisbatan 

ham adaptatsiya bo`ladi. 

Sensibilizatsiya ikki tomonlama bo`ladi: 

1) adaptatsiyada sezgirlik oshadi yo kamayadi, sensibilizitsiyada esa faqat oshadi. 

2) adaptatsiyada sezgirlikning o`zgarishi tashqi sharoitlarga bog`liq bo`lsa, sensibilizatsiyada psixologik, 

fiziologik holatlarga bog`liq bo`ladi. 

      Sinesteziya qo`zg`atuvchining bir analizatorga ta`siri  bilan  boshqa  analizatorga xos sezgining paydo 

bo`lishidir.  Ko`rish,  eshitish  sinesteziyasi  ko`proq  uchraydi.  Sinesteziyalar  har  bir  shaxs  uchun  doimiy 

bo`ladi. Masalan: kompozitorlardan Skryabin A., F.List, N Rimskiy — Korsakovlarda “rangdor eshitish“ 

qobiliyati  bo`lgan.  Ularga  har  bir  tovush  rangli  bo`lib  tuyulgan.  Masalan:  Skryabin  “do”  notasida  iroda 

baxsh  etuvchi  qizilrang  bor,  “re”  da  nurafshon  rang,  “mi”  da  havo  rang  bor  deb  hisoblagan.  Demak, 

sinesteziya ikki sezgining bir sezgi bo`lib qo`shilishidir. Masalan, “shirin so`z”, “tili zahar”, “tosh yurak”. 

Sezgilar  kontrasti  qarama  -  qarshi  sifatga  ega  bo`lgan  bir  vaqtdagi  qo`zg`alish  tufayli  sezgirlikning 

o`zgarishidir. Masalan: tinch joyda tovush kuchliroq seziladi. Oqimtir fonda qora rang qoraroq, qoramtir 

fonda  oq  rang  yana  ham  och  bo`lib  seziladi.  Masalan:  odam  charchaganda  sezgirlik  pasayadi.  Harakat 

oshganda  sovuqqa  sezgirlik  o`tkirlashadi.  Sezgirlik  kasbga  ham  bog`liq.  Masalan:  rassomlarda  rang 

sezish, musiqachilarda tovush sezish va shu kabilar. 


Download 0,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   151




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish