1 mavzu: Psixologiyaning predmeti



Download 0,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet81/151
Sana29.01.2021
Hajmi0,82 Mb.
#57570
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   151
Bog'liq
umumiy psixologiya

3. XOTIRANING TURLARI 

       Xotiraning  turlarini  ajratishda  esda  olib  qolish  va  esga  tushirish  jarayonlari  amalga  oshiradigan 

faoliyat xususiyatlariga  bog`liqligi olinadi,  bunda xotiraning ayrim  turlari  3 ta asosiy mezonga muvofiq 

ravishda bo`linadi. 

1. Psixik faollik tabiatiga qarab: xotirani harakat, hissiy, obrazli, so`z - mantiqiy, mexanik xotira turlariga 

bo`linadi. 

2. Faoliyat maqsadiga ko`ra: ixtiyorsiz va ixtiyoriy turlariga bo`linadi. 

3.  Materialni  qancha  vaqt  esda  olib  qolish  va  esda  saqlash  muddatiga  ko`ra:  qisqa  muddatli  va  uzoq 

muddatli hamda operativ xotira turlariga bo`linadi. 

      HARAKAT  XOTIRASI  turli  xil  harakatlarni  esda  olish,  esda  saqlash  va  qayta  esga  tushirishdan 

iborat,  buning  ahamiyati  shundaki,  bu  yurish  va  boshqa  malakalar  qatorida  har  xil  amaliy  mehnat 

malakalarini  tarkib  topishining  asosini  tashkil  qiladi.  Agar  harakat  xotirasi  bo`lmaganda  edi,  biron 

harakatni  amalga  oshirish  uchun  biz  shu  harakatni  o`zini  har  gal  “boshdan  boshlab”  o`rganar  edik.  M: 

jismoniy  chaqqonlik,  mehnatga  maxorat,  “oltin  qo`llarga”  ega  bo`lish  yaxshi  harakat  xotirasiga  ega 

bo`lishning  alomati  hisoblanadi.  HISSIY  XOTIRA  tuyg`u  -  hissiyotga  xos  xotiradir.  emotsiyalar 

(tuyg`ular)  bizga  ehtiyojlarimiz  va  qiziqishlarimiz  qanday  qondirilayotganligidan,  atrofimizdagi  olamga 

nisbatan  bizning  munosabatlarimiz  qanday  amalga  oshirilayotganlidan  doim  habar  berib  turadi. 

Boshimizdan  kechirgan  va  xotiramizda  saqlanib  qolgan  hissiyotlar  harakatga  undovchi  va  o`tmishda 

salbiy kechinmalarga ega bo`lgan harakatlardan saqlab qoluvchi signal tarzida namoyon bo`ladi. 

Masalan:  biron  kishining  qayg`usi,  shodligiga  hamdardlik  bildirish,  kitob  qahramoni  bilan  birga 

qayg`urish, hissiy xotiraga asoslanadi, hissiy xotira xotiraning boshqa turlaridan ma`lum ma`noda kuchli 

bo`lishi  mumkin.  Obrazli  xotira  tasavvurlar,  tabiat  va  hayot  manzaralari,  shu  bilan  birga  tovush,  hidlar, 

ta`mlar  bilan  bog`liq  xotiradir.  Xotiraning  bu  turi  ko`rish,  eshitish,  hid  bilish  va  ta`m  xotiralaridan 

iboratdir.  SO`Z  -  MANTIqIY  XOTIRA  mazmuni  bizning  fikrlarimizni  tashkil  qiladi.  So`zlar  bo`lmasa 

fikrlar ham bo`lmaydi. SHuning uchun fikrlarimizga xos xotira shunchaki mantiqiy xotiralar deb ataladi. 

So`z - mantiqiy xotirada ikkinchi signal tizimi asosiy rol’ uynaydi. So`z - mantiqiy xotira insongagina xos 

xotiraning maxsus turidir. 

2.  IXTIYORIY  VA  IXTIYORSIZ  XOTIRA.  Faoliyat  maqsadiga  qarab  xotira  ixtiyorsiz  va  ixtiyoriy 

turlarga  bo`linadi.  Muayyan  maqsadsiz  biron  narsani  esda  olib  qolish  yoki  eslash,  ixtiyorsiz  esda  olib 

qolish  va ixtiyorsiz qayta esga tushirish  ixtiyorsiz xotira deb ataladi.  O`z oldimizga maqsad qo`yib esda 

olib qolsak, bu ixtiyoriy xotira deb ataladi. Xotiraning ixtiyoriy va ixtiyorsiz turlari xotira taraqqiyotining 

ikkita  ketma  -  ket  bosqichlarini  tashqil  etadi.  Ixtiyorsiz  xotira  turmushimizda  katta  o`rin  egallaydi, 

ixtiyoriy xotirada biz hech qanday irodaviy kuch sarflamaymiz, hech qanday maqsad qo`ymaymiz. 

3.  QISQA  MUDDATLI  VA  UZOQ  MUDDATLI  XOTIRA.    Ma`lum  bir  material  xotirada 

mustahkamlanishi  uchun  material  sub`ekt  tomonidan  ishlab  chiqarilishi  kerak.  Bunday  ishlab  chiqish 

ma`lum  miqdorda  vaqt  talab  etadi,  bu  vaqt  izlarni  mustahkamlash  vaqti  deyiladi.  Bu  jarayon  hozirgina 

bo`lib o`tgan hodisaning sub`ektiv jihatdan “aks-sadosi” sifatida echiladi. Biz ma`lum daqiqa mobaynida 

hozir  bevosita  idrok  qilmayotgan  narsalarni  go`yo  ko`rishda,  eshitishda  davom  etamiz.  Bu  jarayonlar 

beqaror  va  o`zgarishdir,  lekin  bu  jarayonda  esda  olib  qolish,  esda  saqlash  va  qayta  esga  tushirishning 

alohida  turi  sifatida  qaraladi,  bu  jarayon  qisqa  muddatli  xotira  deyiladi.  Juda  ko`p  qaytarishlar  va  qayta 

tiklashlar  natijasida  materialni  uzoq  muddat  davomida  esda  saqlab  qolishga  xos  bo`lgan  uzoq  muddatli 

xotiradan farq qilgan holda, qisqa muddatli xotira bir marta hamda juda qisqa vaqt oralig`ida idrok qilish 

va shu ondayok, qayta tiklashdan so`ng juda qisqa muddatli esda olib qolish bilan ta`sirlanadi. 

      Operativ xotira tushunchasi inson tomonidan bevosita amalga oshirilayotgan harakatlar, operatsiyalar 

uchun  xizmat  qiluvchi  mnemik  (xotira)  jarayonlarini  bildiradi.  Masalan:  murakkab  arifmetik  harakatni 

bajarishda  uni  ayrim  qismlarga  bo`lib  bajaramiz.  Ana  shunday  ishni  bajarishda  inson  duch  keladigan 

materiallar  qismlar  har  xil  bo`lishi  kerak.  Xotiraning  operativ  birliklari  deb  ataladigan  ana  shu 

qismlarning hajmi ma`lum bir faoliyatni muvaffaqiyat bilan bajarishga muhim ta`sir ko`rsatadi. Operativ 

xotirada  ham  qisqa  muddatli,  ham  uzoq  muddatli  xotira  materiallaridan  kelib  qo`shiluvchi  “ishchi 

qotishma” hosil bo`ladi. 





Download 0,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   151




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish