1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

5. Qobiliyatlarning tabiiy asoslari. 

     Qobiliyatlar  odamga  shaxsning  hamma  individual  psixologik  xususiyatlari  kabi  qandaydir  tabiat 

tomonidan  tug`ma  ravishda  tayyor  holda  berilmaydi,  balki  faoliyat  jarayonida  tarkib  topadi.  Odam 

dunyoga hech qanday psixik xususiyatlarsiz, faqat ularni orttirishga qaratilgan umumiy imkoniyatlar bilan 

keladi.  O`z  zamonasida  Platon  “qobiliyatlar  tug`ma  ravishda  berilgan  bo`ladi  va  odam  foydalanadigan 

barcha  bilimlar  uning  “absolyut  bilimlar”  ideal  olamida  bo`lishligi  haqidagi  tasavvurlardan  iboratdir”  - 

degan  edi.  XVII  asrda  Dekart  tug`ma  g`oyalar  haqidagi  ta`limotni  gavdalantirilgan.  Bu  kambag`allarni 

o`qitib bo`lmaydi, deb ularga past nazar bilan qarashga, ularni kamsitishga reaktsion fikrlarga olib keladi. 

Qobiliyatning  tug`maligini  inkor  qilish  absolyut  tabiatga  ega  emas.  Psixologiya  qobiliyatning  tug`ma 

ekanligini tan olmas ekan, bu bilan miyaning tuzilishi bilan bog`liq bo`lgan differentsial xususiyatlarning 

tug`maligini inkor qilmaydi. qobiliyat taraqqiyotining daslabki tabiiy sharti sifatida namoyon bo`ladigan 

miya  tuzilishining,  sezgi  a`zolari  va  funktsional  xususiyatlari  -  layoqat  deb  ataladi.  Layoqat  ko`p 

qirralidir.  Faoliyat  tomonidan  qo`yilgan  talablarning  tabiatiga  bog`liq  ravishda  aynan  bir  xil  layoqatlar 

asosida har xil qobiliyatlar rivojlanishi mumkin. 

   F.A.Gallning  fikricha  odamning  hamma  qobiliyatlari  “aql”  va  “qobiliyat”  sifatlari  miya  yarim 

sharlarida o`zining maxsus qat`iy markazlari mavjud ekan, ya`ni bu sifatlarning taraqqiyot darajasi miya 

tegishli qismlarining miqdoriga to`g`ridan to`g`ri bog`liqdir. SHuning uchun odamning kalla suyagiga bir 

qarash  yoki  boshidagi  dumboqchalarini  shunchaki  paypaslab  ko`rish  orqali  go`yo  odamning 

qobiliyatlarini  aniqlasa  bo`ladi.  Layoqatning  miya  miqdori  massasi  va  og`irliga  bog`liq  haqidagi  faraz 

ham  bekor  qilingan.  Katta  yoshdagi  odam  miyasining  o`rtacha  og`irligi  1400  g.  ga  yaqin  bo`ladi. 

I.S.Turgenev  miyasining  og`irligi  2012,  D.G.Bayronniki  1800  g,  mashhur  ximik  YU.Libixniki  1360  g, 

yozuvchi A.Fransniki 1017 g bo`lgan. eng katta miya aqliy jihatdan nuqsoni bor odamga taalluqli ekanligi 

aniqlangan. 

       Qobiliyat  va  irsiyat.  1675  yilda  F.Galtonning  “Talantning  irsiyatga  bog`liqligi  uning  qonunlari  va 

oqibatlari” degan kitobi nashr qilingan. Bunda muallif bir necha yuzlab mashhur kishilarning qarindoshlik 

aloqalarini  o`rganib,  talant  yoki  onadan  irsiyat  yo`li  bilan  o`tadi  degan  xulosaga  kelgan.  Biroq 

Galltonning  xulosalari  ilmiy  jihatdan  asoslanmagan  edi.  Baxlar  oilasida  musiqaga  bo`lgan  talant 

dastavval  1550  yilda  ma`lum  bo`lgan.  Bu  talant  1800  yillarda  yashagan  qandaydir  Regina  So`sannadan 

so`ng tamom bo`lgan. Umuman Baxlar oilasida 57 dan ko`p musiqachi bo`lgan. Ularning 20 tasi mashhur 

bo`lgan.  Bend  degan  skripkachilar  oilasida  9  ta  mashhur  musiqachi  bo`lgan.  Gaydon  oilasida  ikkita 

mashhur  musiqachi  bo`lgan.  Ko`pchilik  hollarda  mashhur  odamlarning  nasl  -  nasablarini  o`rganish 

biologik  irsiyatdan  emas,  balki  hayot  sharoitining  nasldan  naslga  o`tishidan,  ya`ni  qobiliyatlar 

taraqqiyotiga yordam berishdan ekanligi ma`lum bo`ldi.