1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

2. Idrokning murakkabligi 

      Sezgilar oddiy elementar psixik jarayondir. Idrok esa sezgilarga qaraganda murakkab psixik jarayon 

hisoblanadi. Idrokning murakkabligi quyidagilarda ifodalanadi: 

1.  Har  bir  idrok  tarkibiga  ayni  vaqtda  bir  necha  sezgi  kiradi.  Masalan:  qovunni  idrok  qilish.  Bunda 

quyidagi  sezgilar  ishtiroq  etadi.  Qovunning  shakli  va  rangini  aks  ettiruvchi  ko`rish  sezgisi,  hidini  aks 

ettiruvchi  hid  sezgisi,  mazasini  aks  ettiruvchi  ta`m  sezgisi,  harakatni  aks  ettiruvchi  teri  sezgisi  va 

boshqalar. Bu sezgilar tahlil yordamida ajratib olinadi va idrokning retseptiv tomonini tashqil etadi. Ular 

ishtirokida narsaning barcha xossalari bir butun holda aks ettiriladi. Bu esa idrokning pertseptiv tomonini 

tashkil etadi. 

2. Har bir idrok tarkibiga kishining o`tmishda hosil qilingan bilim va tajribalari kiradi. 

     Biz bunday shakl va buyumlarni ilgari juda ko`p marta ko`rganmiz. Ular haqida muayyan bilimlarimiz 

bor.  SHuning  uchun  bu  shakllardagi  etishmagan  joylarni  o`sha  bilimlardan  olib  qo`shamiz  va  bir  butun 

aks ettiramiz. Demak, idrok jarayoniga xotira faoliyati qo`shiladi. 

3.  Idrok tarkibiga xayol  tasavvurlari kiradi,  Masalan, derazadagi  qirovni idrok qilib,  tropik o`rmon  yoki 

gullarga  o`xshatish,  kesib  olingan  daraxt  to`nkasini  idrok  qilib  biror  yovvoyi  hayvonga  o`xshatish, 

osmondagi pag`a – pag`a so`zib yurgan oq bulutlarni idrok qilib, to`plab qo`yilgan paxtaga o`xshatish va 

boshqalar. 

4. Idrok tarkibiga tafakkur va nutq faoliyati kiradi. Agar idrok qilinayotgan narsa yoki hodisa biz uchun 

yangi notanish bo`lsa, darrov fikr yuritish faoliyati boshlanadi va “bu nima”, “buning nomi nima” degan 

savol  tug`iladi.  SHuning,  har  bir  idrok  hukm  shaklida  ifodalanadi.  YA`ni  narsa  yoki  hodisaga  nom 

beriladi, uni so`z bilan aytiladi va mavjud tushuncha doirasiga kiritiladi. Masalan “bu gul”, “bu mashina”, 

“bu kitob” va boshqalar. 

5.  Idrok  jarayoniga  his  -  tuyg`ular  ta`sir  qiladi.  Bu  his  -  tuyg`ular  idrok  qilinayotgan  narsa-  hodisalar 

to`g`risida  o`tmishda  tug`ilgan  taassurotlar  va  fikrlardan  hamda  ayni  paytdagi  idrok  jarayonida  vujudga 

kelishi mumkin. 

His - tuyg`ular idrokning faollik darajasini kuchaytiradi, uning mazmunini jonli, yorqin qiladi. 

6. Idrok jarayonida diqqat g`oyat katta ahamiyatga ega. 

Diqqat idrokning faolligini oshiradi va uning mukammal bo`lishiga xizmat qiladi. Diqqatsiz hech narsani 

idrok  qilish  mumkin  emas.  Narsa  -  hodisalarni  to`liq  va  raso  idrok  qilish  uchun  shu  narsa  -  hodisalar 

ustida  diqqat  kuchli  va  barqaror  turishi  zarur.  Demak,  o`quv  materialini  yaxshi  idrok  qilish  uchun 

o`quvchilar diqqatini uyushtirish kerak.