1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

3. Inson ongining rivojlanishi 

      Inson psixikasi bilan eng yuksak taraqqiy etgan hayvon psixikasi o`rtasida katta farq bor. Hayvonlar 

“tili”  bilan  inson  tilini  hech  (qanday)  bir  jihatdan  taqqoslab  bo`lmaydi.  Hayvon  o`z  to`dasidagi  boshqa 

o`ziga o`xshash hayvonlarga ayni choqdagi bevosita vaziyat bilan cheklangan hodisalar haqida faqatgina 

signal  berolsa,  inson  til  yordami  bilan  boshqa  odamlarga  o`tgan,  hozirgi  va  kelgusi  zamondagi  narsalar 

haqida axborot berishi va ularga ijtimoiy tajriba o`tkazishi mumkin. Hayvon va odam tafakkurining bir - 

biridan  farq  qilishi  ular  tili  o`rtasidagi  farqqa  bog`liqdir.  Inson  abstrakt  tafakkurga  -  hayvon  esa  amaliy 

tafakkurga ega. Odam zaruriyatga mos ravishda ongli suratda ish ko`rish qobiliyatiga ega. Qurol yasash 

va uni asrash qobiliyatiga egalik odamni ajratuvchi ikkinchi muhim farq hisoblanadi. Konkret vaziyatdan 

tashqarida  hayvon  hech  vaqt  qurolni  boshqa  narsalardan  farqlab,  qurol  sifatida  ajratmaydi  va  uni 

keyinchalik  foydalanish  uchun  saqlab  qo`ymaydi.  Biron  vaziyatda  qurol  o`z  rolini  o`tab  bo`lgach,  shu 

zahotiyok,  hayvon  uchun  qurollik  sifatini  yo`qotadi.  Odam  ilgaridan  o`ylab  qo`yilgan  reja  bilan  qurol 

yasaydi,  quroldan  tegishli  maqsadlarda  foydalanadi,  hamda  uni  saqlab  qo`yadi.  Odam  nisbatan  doimiy 

buyumlar  olamida  yashaydi.  Odam  quroldan  foydalanish  tajribasini  boshqalardan  o`rganadi  va  o`zi  bu 

tajribani  boshqalarga  o`rgatadi.  Odam  psixik  faoliyatining  hayvonlar  psixikasidan  uchinchi  farqi  shuki, 

inson  o`zidan  keyingi  avlodlarga  ijtimoiy  tajriba  qoldiradi.  Odam  bilan  hayvon  o`rtasidagi  to`rtinchi, 

g`oyat  muhim  farq  hissiyoti  o`rtasidagi  farqdir.  Rivojlanish  sharoitlarining  turlicha  bo`lishi  odam 

psixikasining  hayvon  psixikasidan  ajratuvchi  muhim  farqlardan  hisoblanadi.  Agar  odam  insoniyat 

tajribasini  o`zlashtirmas  ekan,  o`ziga  o`xshagan  odamlar  bilan  munosabatga  kirishmas  ekan,  shaxs 

sifatida  tarkib  topmaydi.  Inson  ongining  rivojlanishiga  asosiy  omil  mehnat  faoliyati  bo`lgan,  ya`ni 

odamlarning birgalikda qurol yasash va undan foydalanish faoliyatlari bo`lgan. Mehnat faoliyati ijtimoiy 

munosabatlar taraqqiyotiga ta`sir qiladi,  ijtimoiy  munosabatlarning rivojlanishi  esa mehnat  faoliyatining 

takomillashuviga  ta`sir  ko`rsatadi.  Inson  ongi  mehnatda  rivojlanadi.  Inson  ongi  evolyutsion  taraqqiyot 

jarayonida  aks  ettirishning  eng  yuksak  shakli  sifatida  maydonga  kelib,  ong  tufayli  odam  moddiy 

dunyodagi  narsalarning  ob`ektiv  barqaror  xususiyatlarini  ajrata  oladi  va  shu  asosda  tevarak  -atrofdagi 

voqelikni o`zgartira oladi. Demak, inson psixikasini - ong deb atash mumkin. 

---