1-mavzu: Psixik rivojlanishning asosiy qonuniyatlari Reja

3-MAVZU: GO’DAKLIK DAVRIDA PSIXIK RIVOJLANISHDA KATTALAR BILAN EMOTSIONAL MULOQATNING AHAMIYATI

Go’daklik davri 0 -1 yosh ; Inson o’zing mavjudligi jihatidan 3 yo’nalishda talqin etiladi. Bu bolalik tizimi, ijtimoiy borliq va shaxs sifatida. Bola tashqi muhitga moslashishga ma’lum darajada tayyor bo’lgan nerv sistemasi bilan tug’uladi. Go’dak bola 2 oylik vaqtidan boshlab o’z onasining yuzini va ovozini yaxshi biladi. 2 -3 oylikdan boshlab esa onasining tabassum va kulgisiga tabassum va turli harakatlar bilan javob qaytaradi.

3 -4 oyligidan boshlab esa bolalar yaqinlariga o’z harakatlari bilan ko’rish eshitish yoki gapirishni hohlayatganligini ko’rsatadilar. 8 oylikdan boshlab esa bola begona muhit va begona qo’lga tushsa o’z havotirini yig; isi bilan namoyon etadi bu havotir esa 14 -18 oylikga borib asta sekinlik bilan kamaya boshlaydi. 2 -3 oylik bolalarda yuzaga keladigan ushlay olish harakatlarining shakllantirish ularda pretmetlarning shakl va kattaligini idrok qilishlarini rivojlanishiga olib keladi. Bir yoshga yaqin bolada atrof muhitni bilishga qizqishga va rivojlangan bilish faolligi ko’zga tashlanadi. D. B. Elkonin fikricha, bir yoshgacha bola psixikasi o’sishining o’ziga xos hususiyatlari quyidagilardan iborat 1)kattalar nutqini tushunish hamda daslabki so’zlarni mustaqil talaffuz qilish; 2)predmedlar bilan hilma hil harakatlarni uyg’unlashtirib, ish harakatni bajarish; 3)yurishga urininshning ro’y berishi; 4)hatti-harakatini so’z bilan boshqara olish; 5)so’z bilan go’dakning idrok qilish faoliyatini boshqarish va hokazolar. Go’daklik inson hayotida organik ehtiyojlarni (kislorodga, ovqatga, issiqlikga)qondirishga nisbattan yo’naltirilgan hatti harakatlarning tug’ma instinktiv shakllari sof xolda kuzatiladigan yagona davr hisoblanadi. Go’dakning o’sish kattalar bilan muloqatga kirishish natijasida ro’y beradi. 3 oylik go’dak gapirayotgan odamni o’z ko’zlari bilan topish imkoniyatiga ega bo’ladi. Chunki unda shu paytgacha tovush manbaini izlash uquvi shakllanadi. Bola xarakatlanayotgan narsani kuzata boshlaydi. U tovushlarga jumladan kattalarning tovushlariga etibor bera boshlaydi. Yangi tug’ulgan chaqaloqning miya og’irligi kattalar miyasining 41 qismiga to’gri keladi, nerv xujayralari soni esa huddi kattalarniki kabi bo’lib lekin ular yetarli darajada rivojlanmagan bo’ladi. Ilk go’daklik bu bolaning ximoyasiz kamharakat, harakat holatidan juda jadal ravishda rivojlanadigan, quvnoq bolaga aylanish davridir. Ujuda tez kattalar bilan munosabat o’rnatadi, predmetlarni ushlashga va ulardan foydalanishga o’rganadi. U atrof olamdagi narsalarni kuzatadi va predmetlarni qo’li bilan ushlab ularni qandayligini bilishga intiladi, tovushlarga e’tibor beradi va predmetlar yordamida shu tovushlarni o’zi yaratishga harakat qiladi.

Go’dak o’z onasi va boshqa yaqinlari bilan emosional munosabatga kirishadi. Go’dak yoshidagi bola ham jismonan ham psixik, ham ijtimoiy jihattan juda tez rivojlanadi. Juda qisqa vaqt ichida atrofdagi hodisalarga juda kam riyaksiyasi bo’lgan boladan faol ko’ra oladigan harakatlana oladigan , eshita oladigan kattalarni yaqin kelishiga quvonadigan bolaga aylanadi. Go’daklik davrida bolaning hayoti to’liq kattalar bilan qilinadigan emosional munosabat bilan bog’liq bo’lib bola kayfiyatining yaxshi bo’lishiga to’ridan –to’gri ta’sir ko’rsatadi.

4 -5 oylikdan boshlab bola o’z yaqinlarini begonalardan ajrata boshlaydi. Kattalar bilan emosional munosabat shu yoshdagi bolalarning asosiy yetakchi faoliyati bo’lib uning psixik taraqiyotining asosi bo’lib hisoblanadi. Kattalarning doimiy ravishda bola bilan birga bo’lishi uning o’ziga nisbattan diqqatning qaratilishiga o’rganib qolishi, o’yinchoqlarga nisbattan qiziqishning pasayishiga olib kelishi mumkin

Kattalar yordami bilan bajariladigan barcha hati harakatlar bolaning kelgusi psixik rivoji uchun asos bo’ladi. Kattalarning bolaga qilgan emosional munosabati asosida ularning gaplariga bolaning diqqat qilishi javob qaytarishga harakat qilish bazi so’zlarni yodida saqlab qolish emosiya bildirish diqqat hotira nutiq va boshqa bilish jarayonlarining rivojlanishiga zamin bo’ladi. 2 oylik vaqtdan boshlab bolada oddiy ranglarni ajratish 3 -4 oylikgidan boshlab esa predmetlarning shaklini ajratish layoqati yuzaga kela boshlaydi.