|
2. 0‘yin nazariyasining asosiy masalalari.
0‘yinning mohiyati va o‘ziga xos xususiyatlari. 0‘yin — buyumli predmetli va ijtim oiy voqelikda harakat qilish va uni anglashga Yo’naltirilgan jarayondir. U o ‘zining kelib chiqish, yo‘nalish va mazmuniga ko‘ra ijtimoiy voqelik hisoblanadi. O'yin, bu — bola faoliyatining yorqin turi. Unda maqsadning mavjudligi, sabablar,
amalga oshirish vositalarining rejali harakatlari, natijaning mavjudligi uning o ‘ziga xosligidir. Xususiyatlarning orasida sabablarning o‘ziga xosligi asosiy hisoblanadi. 0‘yin jarayonida bolaning psixik bilish jarayoni, irodasi, hissiyoti, ehtiyoji va qiziqishlari, ta ’sirchanligi — uning butun shaxsiyati shakllanadi.Bola o‘yinda o‘zining bevosita ehtiyoj va qiziqishlaridan kelib chiqadi. Bolalarning o‘yinlari o‘zining rang-barangligi bilan ajralib turadi. 0‘yin o ‘z mazmuni va tashkil etilishi, bolalarga ta’sir ko‘rsatish darajasi, buyumlarning turlari hamda kelib chiqishiga ko‘ra ijodiy va qoidali o ‘yinlarga bo‘linadi.Ijodiy o ‘yinlar — bolalarning mustaqil, ijodiy, o‘zlari o‘ylab chiqqan o ‘yin majmuyidir. Bunda bolalar o ‘z taassurotlari, borliq hayotdagi tushunchalari va unga bo‘lgan o ‘z m unosabatlarini aks ettiradilar. Ijodiy o ‘yinlar quyidagi turkumlarga bo‘linadi:
— sujetli-rolli;
— dramalashtirilgan;
— qurilish;
— tabiat m ateriallari bilan o ‘ynaladigan o ‘yinlar.
Ijodiy o ‘yinIar va ularga rahbarlik. Ijodiy o ‘yinlar boshqa tu r
o ‘yinlardan quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi:
1. 0 ‘yin m azm unining o ‘ziga xosligi.
2. Rollarning mavjudligi.
3. Xayoliy vaziyatning mavjudligi.
0 ‘yin m azm unining o ‘ziga xosligi uning eng m uhim xususiyat?laridan biridir. Pedagog va psixologlarning tadqiqotlari shuni
ko‘rsatadiki, kattalam ing ijtimoiy hayoti o ‘zining rang-barang ko‘-
rinishlari bilan sujetli-rolli o ‘yinlarning m azm uni bo‘lib xizm at
qilar ekan. U lar bolalar kattalar ijtim oiy hayotining nam unasini
oladigan faoliyat turi o ‘yin ekanligini asoslab berdilar.
Ijodiy o ‘yinlar sujetlari va m azm unining rang-barangligi, ularni
tavsiflash zaruratini keltirib chiqaradi. Sujet o ‘yin faoliyati tizim ida
asosiy kom ponent sifatida o ‘z ichiga personajqi, hayotiy vaziyatni,
harakat va personajlar m unosabatini oladi. Ijodiy o ‘yinlarda xayoliy
vaziyatning mavjud b o ‘lishi bolaning tafakkurini o ‘stirib, sujet va
rollar o'yin m azm unini takom illashtiradi. Ijodiy sujetli-rolli o'yin?larning o'ziga xos sabablari mavjuddir. Buning eng asosiy sababi —
bolalarning kattalar bilan birgalikda ijtim oiy hayot kechirishga in?tilishidir. Bu sabablar bolaning yoshiga qarab, o ‘yin m azm uniga
qarab o ‘zgarib boradi. Kichik yoshdagi bolalarda asosiy sabab
buyum lar bilan bajariladigan qiziqarli harakatlar bo'lsa, bola katta
bo'lgan sari o ‘yindagi kattalar harakatlarini va m unosabatlarini
qayta aks ettirish asosiy sabab b o ‘lib xizm at qiladi. Shunga ko'ra,
o'yinlarni sujeti, m azm uniga ko'ra 3 guruhga bo'lish m um kin:
1. M aishiy o'yinlar (oila, bolalar bog‘chasi va boshqa voqelikni
aks ettiradigan).
2. M ehnat mavzuyidagi o ‘yinlar (oila va kattalar m ehnatida
ishtirok etish, o ‘z -o ‘ziga xizm at va boshq.).
3. Ijtim oiy mavzudagi o ‘yinlar.
Bolalar rollarni tanlab o ‘ynaydilar. Sujetli-rolli o ‘yinlarda xatti?harakatlarni, qoidalarni egallash asosida, rolda m ujassam lash-tirilgan axloqiy qoidalar ham o ‘zlashtiriladi. 0 ‘yinda kishilar tur?m ushiga, ishlariga, jam iyatdagi xulq-atvor m e’yor va qoidalariga
ijobiy m unosabat shakUantiriladi. Xuddi shu jarayonda o ‘yin m uo?mala m adaniyatini shakllantirish vositasi sifatida ham yuzaga keladi.
Aqliy tarbiyaning asosiy vositalaridan biri sujetli o ‘yin hisoblanib,
unda bola atrof-m uhitdagi voqea va hodisalam i aks ettirib, xayolan
ularni qayta tiklaydi. 0 ‘yinning xayoliy vaziyati bolaning aqliy
faoliyatining rivojlanishiga doim o ta'sir ko‘rsatadi.
D.B. Elkonin sujetli-ro lli o ‘yinni birgalikda o ‘ynaladigan
o ‘yinda tasvirlanayotgan voqealarga, h arakatlarga, buyum larga
nisbatan o ‘z nuqtayi n azarin i boshqalar nuqtayi nazari bilan
jam lash m asalasi shakllanishi natijasida yalpi tafakkur bosqichiga
o ‘tishga im kon beruvchi bilishga oid jarayon yuz berishini ta ’kid?lab o ‘tgan.
0 ‘yinning san ’atga yaqinligi sujetli-rolli o ‘yinlardan estetik
tarbiyada foydalanish im konini yaratadi. Bola o ‘yinidagi ijodkorlik
bilan bog‘liq b o ‘lgan tuyg‘ular estetik tuyg‘ularga yaqin turadi.
0 ‘yinda bolaning katta harakat tajribasi shakllanadi. Turli harakat?larni rivojlantirish va takom illashtirish uchun qulay sharoit yara?tiladi, bola rolga kiradi, o ‘z roliga oid xatti-harakatlarni amalga
oshirish uchun tasvirlayotgan rollarning o ‘ziga xos xususiyatlarini
ongli ravishda ifodalaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
