1-mavzu. “O’zbekistonning eng yangi tarixi” o’quv fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy-metodologik tamoyillari

2.

 

O’zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. 

Ilmiy  tadqiqotlarda  O’rta  Osiyo  tarixi  va  madaniyati  bo’yicha  turli  tipdagi 

davrlashtirishlar  qo’llaniladi.  Ijtimoiy-iqtisodiy  davrlashtirish  ijtimoiy  tuzum 

xarakteridan  kelib  chiqadi.  Bular:  ibtidoiy-jamoa,  quldorlik,  feodal,  kapitalistik, 

sostialistik,  demokratik.  Ularning  O’rta  Osiyo  tarixida  qo’llanilishi  maqsadga 

muvofiq  emas.  O’rta  Osiyo  tarixiga  to’g’ri  keladigan  yangi  davrlashtirishni  ishlab 

chiqish tarixchilar oldiga qo’yilgan vazifadir. 

Arxeologik  davrlashtirish  asosiy  mehnat  qurollari  nimadan  yasalganligiga 

asoslanadi. Bular: paleolit, mezolit, neolit, eneolit, bronza, temir. Ular, o’z navbatida, 

bosqichlarga  bo’linadi.  Masalan,  paleolit  davri  quyi  paleolit,  o’rta  paleolit,  yuqori 

paleolitga bo’linadi. 

Yuqoridagilardan  tashqari  davlat  va  sulola  nomidan  kelib  chiqadigan  davlat-

sulolaviy  davrlashtirish  ham  mavjud.  Masalan:  ahomoniylar,  salavkiylar,  yunon-

baqtriya, kushon va boshqalar. 

Tarixiy  xronologik  nisbiy  davrlashtirish  umumiy  tushunchalarga  asoslanib, 

katta xronologik davrlarni o’z ichiga oladi: eng qadimgi, arxaik, antik, ilk o’rta asrlar, 

o’rta  asrlar,  so’nggi  o’rta  asrlar,  yangi,  eng  yangi  davrlar.  Tarixiy  madaniy 

davrlashtirish  hukmron  (asosiy)  madaniyat  belgisiga  qarab  aniqlanadi.  Masalan: 

ellinistik  davr.  Etnik  davrlashtirish    asosida  qabilaviy  mansublikka  asoslangan 

davrlashtirish yotadi. Masalan: sak, eron, eftalit, turk, arab, o’zbek davrlari. 

Diniy  davrlashtirish  asosida  u  yoki  bu  davrda  hukmron  bo’lgan  din,  e’tiqod 

yotadi. Masalan: otashparastlik, buddaviylik, musulmon davrlari. O’rta Osiyo tarixini 

musulmon dinigacha va musulmon davrlariga bo’lish fanda keng tarqalgan. Bu o’ziga 

xos  qadimgi  va  ilk  o’rta  asrlar  davrini  o’rta  asrlar  davridan  ajratib  turuvchi  belgi 

sifatida ham qabul qilingan. 

O’zbekiston  Respublikasining  mustaqillik  yillarida  bosib  o’tgan  yo’lining 

mazmun-mohiyatini  ob’ektiv  baholash  hamda  o’z  o’rni  va  xususiyatlarini  inobatga 

---

olgan  holda, bizningcha,  O’zbekistonning  eng  yangi  tarix  davrini  quyidagi bir  qator 

bosqichlarga bo’lib ilmiy o’rganish maqsadga muvofiq bo’lar edi.