1-mavzu. O’zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari. O’zbek xalqining etnik shakllanishi. Ajdodlarimizning ja’on tsivilizatsiyasiga qo’shgan xissasi

Mil.avv. VIII – VII asrlarda
Markaziy Osiyo hududidagi dastlabki davlat birlashmalari

Dastlabki davlatchilik O‘zbekistonda mil.avv. VII asrda rivojlana boshlandi. Davlat birlashmalari oldingi davrdagi (mil.avv. IX – VII asrlar) qabilalar ittifoqining harbiy demokratiya tamoyillari asosida tuzilgan.

Qadimgi Baqtriya davlati

Katta Xorazm

Turli millat-elatlarning davlat birlashmalari

Aholi mashg‘ulotlari

ziroatchilik va bog‘dorchilik

yog‘ochni qayta ishlash

savdo – sotiq

hunarmandchilik

ko‘nchilik

Qadimgi Sharq va Old Osiyo mamlakatlari bilan yaqin aloqalar o‘rnatildi

chorvachilik

to‘qimachilik

kulolchilik

temirchilik

zargarlik

Dastlabki davlatchilikning rivojlanishi mahalliy aholining yuksak darajada rivojlangan qadimgi ziroatchilik madaniyatiga asoslangan edi

2. Qadimgi ajdodlarimizning eron ahamoniylari va yunon-makedon bosqinchilariga qarshi kurashi
Kir II massagetlar ustiga mil.avv. 530 yilda 200 000 kishilik qo‘shin bilan bostirib keladi. Bu paytda umr yo‘ldoshi vafot etgan malika To‘maris (ayrim manbalarda Tomiris) massagetlar podshosi edi. To‘maris jasorati haqidagi rivoyatlar bizgacha yetib kelgan. To‘maris Kir II ni mag‘lub etib, uning boshini qon bilan to‘ldirilgan meshga soladi. Gerodotning yozishicha, qadimda turonliklar, xususan massagetlar quyoshga, yerga sajda qilganlar. Ular o‘z vatanlarini quyosh kabi muqaddas deb bilganlar. To‘maris barcha turonliklarning jasoratli onasi, vatanga sadoqatli ayol ramzi bo‘lib qoldi.
Ma’lumki, Kir II ga qarshi To‘maris o‘z o‘g‘li Spargapisni qo‘shinga boshliq qilib yuborgan edi. Ammo o‘g‘il dushman hiylasiga uchib, mast holda uxlab qoladi. So‘ngra asir olib o‘ldiriladi.
Ahamoniylardan Doro I davrida ularga qarshi erk va ozodlik uchun sak (shak) lar ham bosh ko‘targanlar. Buni biz Behustun yozuvlarida ham ko‘ramiz. Yozuvlarda Doro I saklarni quvib Orol sohillarigacha borganligi, saklar hukmdori asir olinganligi, Skunxa ismli lashkarboshini saklarning o‘zi Doro I ga topshirganliklari qayd etiladi. Doroga qarshi saklarning ozodlik va erk uchun jasoratlari bitilgan jangnoma rivoyat ham bizgacha yetib kelgan. Bu rivoyatni birinchi marta yunon tarixchisi Polien o‘zining “Harbiy hiylalar” nomli asarida keltirgan.
Aleksandr Makedonskiy (Iskandar Zulqarnayn) otasi Filipp II o‘ldirilgach, mil.avv. 334 yilda Suriya, Shom yurti, Finikiya, Misr, Eronni, egallab buyuk saltanat barpo etgan. U mil.avv. 329 yilning bahorida Hindiqush tog‘idan oshib Markaziy Osiyo hududlariga bostirib kiradi. Ammo Iskandar Zulqarnayn Markaziy Osiyo viloyatlarini osonlikcha qo‘lga kiritaolmaydi.
Baqtriyaliklar, sug‘diyonaliklar uch yil davomida dushmanga qarshi ozodlik harakatini olib boradilar. Bu ozodlik kurashlaridan Spitamen jasorati ibratlidir. U dushman kutmaganda hali u yerda, hali bu yerda paydo bo‘lar va makedoniyaliklarga ofat va talofat keltirar edi. Uning vatanparvarligi shunchalik ustun ediki, Iskandar unga Sug‘diyona hokimligini in’om etmoqchi bo‘lganda ham vatanfurushlikdan o‘limni afzal ko‘radi.