1-mavzu. O’zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari. O’zbek xalqining etnik shakllanishi. Ajdodlarimizning ja’on tsivilizatsiyasiga qo’shgan xissasi

4. Zardushtiylik. «Avesto» - Vatanimiz tarixini o‘rganishda muhim manba
“Avesto”ni o‘rganishni va avestoshunoslikni boshlab bergan olim esa 1755-1761 yillarda Pars qavmi orasida yashab ijod qilgan fransuz olimi Anketil Dyuperrondir.
Zardusht (Zaratushtra)-oq, oltin tuyalik ma’nosida berilgan nom bo‘lib, uning asl ismi Magupta bo‘lgan. U mil.avv. VIII asrning I choragida Quyi Amudaryo hududlarida yashagan Oriylar qabilalar ittifoqiga qarashli Spitama urug‘idan chiqqan Purishasp xonadonida tug‘ilgan. Shu urug‘ga tegishli Faroximning qizi Dug‘dava uning onasi bo‘lgan. Yoshligida otasi uni o‘z davrining aqlli odamlaridan biri bo‘lgan Barzin qurush (cho‘pon)ga shogirdlikka beradi.
Zardushtiylik ta’limoti Ovrupada yunoncha “astron” (yulduz) so‘zi bilan bog‘liq zaroastrizm nomi bilan mashhur.
Bir qator olimlarning fikricha, Zardusht o‘z ta’limoti targ‘ibotini O‘rta Osiyodayoq boshlagan, ammo o‘z vatanida muvaffaqiyat qozonmagach, bu yerni tark etishga majbur bo‘lgan.
Zardushtiylikning kitobi “Avesto” Eron hamda Markaziy Osiyo xalqlarining qadimiy madaniyati (e’tiqodi, tili, jo‘g‘rofiyasi, adabiyoti), tarixini o‘rganishda asosiy manbalardan biri hisoblanadi.
Tarixchi I.M.D’yakonovning yozishicha, Zardusht uzoq sargardonlikdan keyin Drangiyo (hozirgi Eron bilan Afg‘oniston chegarasida) o‘lkasiga borib, uning hokimi (kavi) Vishtaspa huzuridan panoh topgan.
Zardushtiylik ta’limotining muqaddas kitobi “Avesto”dir. Abu Rayxon Beruniy o‘zining “O‘tmish xalqlardan qolgan yodgorliklar” nomli asarida bu muqaddas kitob haqida: “Podshoh Doro ibn Doro xazinasida o‘n ikki ming qoramol terisiga tillo bilan bitilgan bir nusxasi bor edi. Iskandar otashxonalarni vayron qilib, ularda xizmat etuvchilarni o‘ldirgan vaqtda uni kuydirib yubordi. Shuning uchun “Avesto”ning beshdan uchi yo‘qolib ketdi. “Avesto” o‘ttiz nask (qism) edi. Majusiylar qo‘lida o‘n ikki nask chamasi qoldi”, deb yozib qoldirgan.
Muqaddas “Avesto”ning saqlanib qolgan qismi 4 ta kitobni tashkil etadi.
1. “Vadovdat” – (Axuramazda va payg‘ambar muloqotlari).
2. “Yasna” – (Zardusht xatlari (gatlari) hamda 72 ta bashoratlari).
3. “Vispart” – (olamni bilish haqidagi pand nasihatlar).
4. “Bundaxash” (Yashta) – Axuramazdani zolim kuchlarga qarshi kurashda ulug‘lovchi 22 ta qo‘shiqlar .
“Avesto” mil.avv. 250-yillarda arshaxiylar davrida yana tiklana boshlangan va yangi matnlar bilan to‘ldirilgan. Sosoniylar hukmronligi davrida (mil.avv. III-IIasrlar) bu ish poyoniga yetkazilgan. “Avesto”ning uchta kitobi qadimgi tilda, to‘rtinchisi esa Pahlaviy tilda tiklangan.