1-mavzu. O’zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari. O’zbek xalqining etnik shakllanishi. Ajdodlarimizning ja’on tsivilizatsiyasiga qo’shgan xissasi

Ahmad al-Farg‘oniy (IX-asr)dir. U ham al-Xorazmiydek Bag‘doddagi Ma’mun akademiyasida ijod qilgan. U o‘zining yirik asarlarini ana shu markazda yaratdi. Astronomiyaga oid “Astronomiya negizlari” deb nomlangan asarida astronimiyaga oid barcha ma’lumot va bilimlarni tartibga keltiradi. Bu asar Yevropada Nikolay Kopernikka qadar astronomiya fanidan asosiy qo‘llanma bo‘lib keldi. Farg‘oniy shuningdek, arab ilmiy atamashunosligining vujudga kelishiga ham asos solib berdi. Uning loyihasi va bevosita ishtiroki bilan Bag‘dod va Damashqda rasadxonalar barpo etildi. Ahmad Farg‘oniy xalifa Mutavakkil topshirig‘i bilan Misrdan oqib o‘tadigan Nil daryosini suvi sathini o‘lchab turadigan qurilma – nilometr yaratib, aholini suv toshqinlaridan asrashda katta xizmat qildi.
Al-Farg‘oniyga arab dunyosida “hosib” (matematika sohasida tengi yo‘q) degan unvon, Yevropada esa unga Alfraganus nomi berilgan.
Abu Nasr al-Forobiy (873-950)dir. U yaratgan asarlar 160 dan ortiq bo‘lib, ular matematika, tibbiyot, astronomiya, kimyo, mantiq, musiqashunoslik, falsafa sohalariga bag‘ishlangan. Uning ayniqsa davlatchilik va siyosat sohasidagi ilmiy merosi bugungi kunda ham o‘z qadrini yo‘qotgani yo‘q. U yaratgan Sharq falsafasi maktabi o‘zida Yunon va Rim falsafasi yutuqlarini chuqur aks ettirganligi, uni yanada boyitganligi va yuksaklikka ko‘targanligi bilan ajralib turadi. Forobiy antik olimlardan Aristotel, Ptolomey, Afrodiziy, Evklid, Platon, Gippokrat asarlarining bir qanchasiga sharh yozganligi bilan ham o‘z nomini yanada ulug‘ladi. Shu boisdan ham ilm fan rivojidagi hissalari uchun u sharqda Arestoteldan keyin “Muallimi-soniy” (ikkinchi muallim) deb tan olingan. “Muallimi-Soniy”, ya’ni ikkinchi muallim degan so‘zlarda bizning sharqiy dunyomiz bilan bog‘liq “Sharq Arastusi” ma’nosi ham bor.
Abu Rayhon Beruniy (973-1048). Ilmiy ijodi va kashfiyotlari bilan dunyo ilmi xazinasiga ulkan hissa qo‘shgan olim. Fanning deyarlik barcha sohalari bo‘yicha ijod qilib, 150 ga yaqin asarlar yaratgan. 21 yoshida globus yasab, yerning shar shaklida ekanligini isbotlagan. U Xristofor Kolumbdan 460 yil muqaddam okean ortida qit’a (bugungi Amerika) borligini aytgan. U o‘zining yirik “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarida turli xalqlar: yunon, rumo, fors, so‘g‘d, xorazm, yahudiy, arab va boshqa xalqlarning kalendar sistemalarini bir-biriga taqqoslab, kelib chiqish tarixini chuqur tahlil qilib bergan. Shuningdek, asarda Turon xalqlarining urf-odatlari, diniy e’tiqodlari, mazhablari, kundalik turmushlari haqida qimmatli ma’lumotlar berilgan.