1-mavzu: O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari

---

1-mavzu: O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari 
Bolaning o‘sish va rivojlanish qonuniyatlari. O‘sish va rivojlanish barcha organizmlar, 
jumladan, odam organizmi uchun ham xos xususiyatdir. I. M. Sechenov «Organizm tushunchasiga 
tashqi muhit tushunchasi ham kiradi» degan edi. Chunki organizm tashqi muhitsiz yashay olmaydi. 
O‘sish deganda, tana hujayralarining ko‘payishi natijasida tirik organizm hajmining, 
moddalar massasining ortishi tushuniladi. Umumiy usish tana skeletining o‘sishi va rivojlanishiga 
bog‘liq. 
Organizm bir-biriga bog‘liq bo‘lgan qonuniyat asosi-da o‘sadi va rivojlanadi. Shunga 
qaramasdan, bola ba’zan tez o‘sishi yoki rivojlanishdan orqada qolishi mumkin. Tuxum hujayra 
urug‘langandan boshlab odam rivojlana boshlaydi, bu jarayon to umrining oxirigacha davom etadi. 
Embrionning rivojlanishini embriologiya, turli yosh davrlarini esa gerantologiya fani 
o‘rganadi. Bolaning rivojlanishi deganda, embrionning yetuk organizmga aylanishi tushuniladi. 
O‘sib kelayotgan organizmni to‘g‘ri tarbiyalash uchun bola organizmini o‘sish va 
rivojlanish kabi asosiy hususiyatlarini bilish zarur. O‘sish va rivojlanish barcha tirik organizmlar 
kabi, odam organizmiga xos hususiyatdir. Organizmning har tomonlama o‘sish va rivojlanishi 
uning paydo bo‘lgan vaqtidan boshlanadi. Bu ikki protsess murakkab jarayon hisoblanib, bir butun 
va bir-biriga bog‘langandir. 
Bolalar qanchalik erta salomatligi haqida tushunchaga ega bo’lsalar ular shunchalik 
o’chmas iz qoldiradi. Yosh bolalarga ijobiy ta’sir ko’rsatish ularning salomatligiga ham ta’sir 
ko’rsatishdir. Ularga zaxira ma’lumotlarini to’plashlariga yordam berish ularning butun umrlarida 
foyda berishi mumkin, shu bilan birga zarar ham keltirishi mumkin. Agar Anna va Damiana 
iqtisodiy qiyinchlikda, ota-onalari bilan munosabatdagi kuchsizlik ya’ni kam munosabat qilish 
ularning hayoti, ruhiy va aqliy rivojlanishiga putur yetkazadi. Bu o’z navbatida ularning jismoniy 
taraqqiyotiga ham ta’sir qilib butun hayotida saqlanib qoladi1 
O‘sish deganda o‘z tuzilishini saqlagan holda miqdor jihatdan ko‘payishdir. Unda tana 
vazni, undagi hujayra va to‘qimalarning ko‘payishi hisobiga o‘lchamining kattalashuvi tushiniladi. 
Hujayralarining ko‘payishi natijasida tirik organizm o‘lchamlarining ortishi, ya'ni bo‘yning 
chizilishi, og‘irlikning ortishi tushuniladi. Bola ma'lum yoshgacha to‘xtovsiz, ammo o‘sish 
davrida ayrim tana qismlarining nomunosib o‘sishi (bosh, oyoq, va qo‘l suyaklari, ko‘krak qafasi 
va qorin bo‘shlig‘i va ichki organlari) va turli yoshda har xil jadallikda bo‘lib bunda o‘sish prosesi 
barcha organizmlarda bir xil kechmaydi, uning yoshga oid chegaralari mavjud bo‘lib, qizlar 18 
yoshda o‘g‘il bolalar esa 20 yoshga kelib o‘sishdan to‘xtaydi. Ba'zi hollarda xotin-qizlar 21-22 
yoshgacha, erkaklar esa 24-25 yoshga davr o‘sish mumkin.