1-mavzu: O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari, organizm va muhit. Nerv tizimining fiziologiyasi va oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari. Reja

Epiteliy to’qimasi 

Epitiliy hujayrasi asosiy vazifasiga ko’ra sirtqi epitiliy, bezli epitiliy va sensor 

epitiliy  hillariga  bo’linadi.  Barcha  epitiliy  hillari  uchun  yupqa  bazal  membrana 

(bazal  qavat  gialinli  membrane  oynasimon  membrana)  hos  bo’lib,  u  epitiliyning 

mehanik  tasirlariga  chidamligini    taminlaydi.  Yuza  (qoplovchi)  epitiliy 

organizmning ichki va tashqi tarafdan o’rab uni himoyasini sekretsiya jarayonini va 

rezorbsiya  (moddalar  yetilishi)  va  tashqi  muhit  bilan  aloqasini  ta'minlaydi.  Bezli 

---

epitiliy  tashqariga  (ekzotrin  bezlar)  yoki  qonga  (endokrin  yoki  ichki  sekretsiya 

bezlar) turli suyuqliklar (so’lak ter, ferment, garmon) ajratiladi. Sensor epitiliy o’z 

navbatida sezuv o’rganlariga uchrab  tashqi tasirotni qabul qilib uzatadi (masalan, 

ko’zning to’r pardasi) qoplovchi epiteliy joylashgan organ yuzasiga bog’liq holda 

yassi,  kubsimon,  silindirsimon,  qoplamasiga  qarab  oddiy,  qavatli  (bir  qavatdan 

ko’proq)va  ko’payadi,  epiteliyga  bo’linadi  stratsfikatlangan  epitiliy  nomlanishi 

uning hujayra yuzasiga ko’ra amalga oshiriladi. Masalan ko’p qavatli yassi epitiliy-

teri  mehanik  tasirotlarga  berilmasligini  taminlaydi.Psevdo  ko’p  qavatli  epitiliyda 

barcga  hujayralar  bazal  membranaga  taqalsa  ham  barchasi  erkin  yuzaga  yetmaydi 

(Masalan 2 qavatli  mersatel epitiliy nafas yo’llaridagi)

1

. 

Tibbiyotda  1500  dan  ortiq  irsiy  kasallik  turlari  mavjud.  Nasl  kasalliklari 

xromosomalarning  anomal  yig‘indisi,  jinsiy  hujayralarning  o‘zgarishi  yoki 

mo‘tatsiya ta’sirida paydo bo‘ladi.  

Tashqi  omilning  salbiy  ta’siri  natijasida  xaqiqiy  kasallik  yuzaga  chiqadi 

(karlik, nurlanish - qon raki). 

Shunday  qilib,  qadimda  kishilarga  jumboq  bo‘lgan,  jins  bilan  bog‘lik  irsiy 

kasalliklar  va  belgilarning  nasldan-naslga  o‘tishi  xromosoma  tabiatini  puxta 

o‘rganish asosida hal qilindi. 

Nasldan-naslga  o‘tadigan  kasalliklarni  rivojlantirmaslik  uchun  bolalarni 

jismoniy  sog‘lomlashtirish,  ovqat  sifatini  yaxshilash,  chiniqtirish,  yuqumli 

kasalliklardan  saqlash,  asab  kasalliklarini  oldini  olish  masalalariga  katta  e’tibor 

berish  kerak.  Genetika  fanining  rivojlanishi  natijasida  nasldan-naslga  o‘tadigan 

kasalliklarni vaqtida aniqlash va oldini olish mumkin bo‘ldi. Hozircha tibbiyotda 

anomal gen va xromosomani davolash usullari yo‘q. Irsiy kasalliklar organizmda 

xilma-xil  xastaliklarni  paydo  qiladi.  Ular  asosan  kliniko  -  genetik  usullar  orqali 

o‘rganiladi, ya’ni avloddar shajarasi to‘z iladi. Irsiy belgilar  tashqi muhit ta’siriga 

juda chidamli. 

 

1Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa  Alemaya University  Yosief Tsige  Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative, 

The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education  2003. 6-18 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

 

 

---

Ho‘sh,  odam  o‘ziga  nimani  meros  qilib  oladi?  Odam  o‘zining  butun 

"biofondini"  meros  kilib  oladi,  ya’ni  butun  organizmini  ko‘z,  sochini  rangini, 

organlar shaklini, nerv sistemasini, sezgi organlarini va b. meros qilib oladi, biroq, 

bola  tug‘ilganidan  boshlab  u  sotsial  muhit  shart-  sharoitlarida  o‘sib,  rivojlanib 

boradi, biologik va sotsial omillarning o‘zaro ta’siri natijasida, o‘ziga xos bo‘lgan 

shaxsiy hususiyatlarga ega bo‘lgan organizm shakllanadi. Ular fenotipini belgilab 

beradi. Demak, irsiyat tashqi muhit ta’sirida o‘zgaradi, lekin yo‘q, bo‘lib ketmaydi