1-mavzu. О‘simlikdagi suv muvozanati reja

 
Tuproqshunoslar tuproqning suv rejimini tuproqdagi suvning potensiali bilan izohlashadi.
 
 
Suv grunt qatlamlar orqali oqim hosil qiladi.
 
Suv tuproq qatlamlari orasidan oqim yо‘nalishlari hosil qilib gradiyent bosim ta’siri ostida 
harakatlanadi. Bundan tashqari suv bug‘larining diffuziyalanishi ham suvning harakati hisoblanadi. 
О‘simliklar tuproqdan suv yutishi natijasida tuproqning о‘simliklar ildiziga yaqin qismlarida suvsizlanish 
paydo bо‘ladi. Bu suvsizlanish ildizlar atrofidagi tuproqning Rn kо‘rsatkichini kamaytiradi va unga 
qо‘shni bulgan, yuqori Rn kо‘rsatkichiga ega bо‘lgan tuproq maydonchalarining orasida gradiyent bosim 
hosil qiladi. О‘rni tо‘ldirilgan suv hisobiga tuproq bо‘shliqchalari orasida uzviy bog‘liqlik yuzaga keladi 
va bu kanallar orqali gradiyent bosim ta’sirida suv oqim kо‘rinishida ildiz yuzalariga tomon harakat 
qiladi.
 
Илдиз тизими ва унга тупроқ 
босимининг таъсири 
Мембраналарда сув ўтишини 
таъминлайдиган аквопоралар 
Мембраналарда сув ўтишини 
таъминлайдиган аквопоралар

---

Tuproqdagi suvning harakat tezligi ikki omilga bog‘liq: gradiyent bosim kо‘rsatkichi va 
tuproqning gidravlik utkazish xususiyati. Tuproqning namlikni о‘tkaza olish xususiyati uning hajmiy 
kо‘rsatkichi hisoblanib, tuproq orqali suvning harakatiga bog‘liqdir va u tuproq va suvning tarkibiga 
qarab о‘zgarib turadi. Qumli tuproqlar tarkibidagi mayda zarralarning katta bо‘shliqlar hosil qila olishi 
natijasida yuqori gidravlik о‘tkazuvchanlik xususiyatini hosil qiladi, loyli tuproqlar esa zarrachalar 
orasidagi bо‘shliqlar kamligi bois sezilarli darajada kam gidravlik о‘tkazuvchanlik xususiyatigi ega.
 
Tuproq tarkibidagi suvning tarkibi о‘zgarishi bilan uning gidravlik о‘tkazuvchanligi darhol tushib 
ketadi. Bu kо‘rsatkichning kamayishi birinchi navbatda qatlamlar orasidagi suvning havo bilan 
almashinuvi natijasida yuzaga keladi. Havoning qatlamlar orasidagi avvaldan tо‘planan suv bilan о‘rin 
almashinuvi natijasidagi suvning harakati esa kanallar tarmoqlari tomonidan chegaralab qо‘yiladi. Tuproq 
о‘tkazuvchanlik kanallarining havo bilan almashinuvi oshishi bilan suv yana ham mayda kanallar orqali 
harakatlana boshlaydi va gidravlik о‘tkazuvchanlik xususiyati ham kamayib ketadi.
 
Juda quruq tuproqlarda suv potensiali tushib ketishi mumkin. Bu doimiy qurg‘oqchilikka olib 
kladi. Bu paytda suv potensiali kamligi bois о‘simliklar rivojlanishdan tо‘xtaydi. Bu shuni anglatadiki, 
suv potensiali (Yw) о‘simliklar о‘simliklar osmotik potensiali (YS) kо‘rsatkichidan kam yoki teng 
darajada bо‘ladi. О‘simliklar hujayrasi osmotik bosimi shu о‘simlik turiga bog‘liq bо‘lib, suvning doimiy 
almashinuv jarayonlari tuproqning noyob xususiyati hisoblanmaydi. Bu jarayon bevosita о‘simliklarning 
turlari va boshqa omillarga ham bog‘liq.