1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

8-босқич. Кўрсаткичлар диапазони таҳлили баҳоланаётган объект учун энг мақбул меъёрни танлаш ва баҳоланаётган объект ёшини ҳисобга олган ҳолда умумий эскириш катталигини тузатиш.
Таққосланадиган объектлар бўйича олинган йиллик эскириш меъёридан, хизмат муддати улушини қўллашда зарур бўлган, баҳоланаётган объектнинг иқтисодий ҳаёт муддатини ҳисоблашда фойдаланиш мумкин.
Қуйидаги жадвалда бозордан танлаш усулининг қўлланилишини кўриб чиқамиз.
11.1-жадвал
Бозордан танлаш усули билан эскириш меъёрини аниқлаш

Кўрсаткичлар	Аналог объектлар
	А	В	С
Кўчмас мулк объектини сотиш нархи, долл.	210 000	190 000	320 000
Ер участкасининг қиймати, долл.	60 000	50 000	180 000
Биноларнинг қолдиқ қиймати, долл.	150 000	140 000	140 000
Тўлиқ тиклаш қиймати, долл.	220 000	200 000	250 000
Умумий эскириш суммаси, долл.	70 000	60 000	110 000
Эскириш меъёри, (%)	31,8	30,0	44,0

Келтирилган мисолда эскиришнинг фоиз кўрсаткичлари диапазони катта эмас, яъни 30,0% дан 44% гача. Агар баҳоланаётган бинонинг тўлиқ тиклаш қиймати 240 000$, эскириш меъёри тўлиқ тиклаш қийматидан ўртача арифметик даражада 35,%ни ташкил этса, у ҳолда эскиришнинг қиймат катталиги 84 720$ни ташкил этади.
Бозордан танлаш усулини турли хил ҳаёт муддатларига эга объектларга қўлланишини 11.2-жадвалда кўриб чиқамиз.
11.2-жадвал
Бозордан танлаш усули билан эскиришнинг ўртача йиллик меъёрини аниқлаш

Кўрсаткичлар	Аналог объектлар
	А	В	С
Кўчмас мулк объектини сотиш нархи, долл.	1 000 000	600 000	850 000
Ер участкасининг қиймати, долл.	190 000	130 000	190 000
Биноларнинг қолдиқ қиймати, долл.	810 000	470 000	660 000
Тўлиқ тиклаш қиймати, долл.	1 050 000	750 000	900 000
Умумий эскириш суммаси, долл.	240 000	280 000	210 000
Эскириш меъёри, (%)	22,9	37,3	23,3
Самарали ҳаёт муддати, йил	10	14	11
Эскиришнинг ўртача йиллик меъёри	2,3	2,7	2,1

Ҳисобланган умумий эскириш меъёри диапазони 22,0%-37,3%. Эскиришнинг умумий меъёрини йилликка айлантирамиз. Натижада йиллик меъёр кўрсаткичлари диапазони 2,1 дан 2,7% гача қисқаради. Агар баҳоланаётган бинонинг ҳақиқий ёши 12 йилни, ўртача арифметик сифатида аниқланган эскиришнинг йиллик меъёри 2,4% ни ташкил қилса, у ҳолда баҳоланаётган бинонинг умумий эскириш фоизи 28,8% (2,4 х 12)ни ташкил қилади.
2. Хизмат муддати усули инвесторнинг ўз иқтисодий ҳаёт муддати давомида 100% амортизация бўлиши ҳақидаги талабига асосланади, негаки бунда инвестиция қилинган капиталнинг тўлиқ қайтиши таъминланади. Шунинг учун иқтисодий ҳаёт муддати тугамагунча эскириш 100% бўла олмайди. Бу усулда бинонинг ҳақиқий ёки ва иқтисодий ҳаёт муддати асосий тушунчалар бўлиб ҳисобланади. Умумий эскириш фоизи объект ҳақиқий ёшининг унинг иқтисодий ҳаёт муддатига нисбати сифатида аниқланади. Эскириш суммаси ушбу эскириш коэффициентини тўлиқ тиклаш қиймати катталигига кўпайтириш орқали ҳисобланади.