1-мавзу: Молиянинг вужудга келиши, моҳияти ва иқтисодий тизимдаги ўрни

Бозор иқтисодиёти асосларининг шаклланиши давлат назорат органларининг бевосита иштирокисиз амалга ошириладиган молиявий назоратнинг турлари аҳамиятини оширади. Юқорида қайд этилгандек, молиявий назоратнинг нодавлат турларини ички корпоратив назорат, тижорат банклар томонидан мижозташкилотлар устидан назорат, аудиторлик назоратлари ташкил қилади.

• Бозор иқтисодиёти асосларининг шаклланиши давлат назорат органларининг бевосита иштирокисиз амалга ошириладиган молиявий назоратнинг турлари аҳамиятини оширади. Юқорида қайд этилгандек, молиявий назоратнинг нодавлат турларини ички корпоратив назорат, тижорат банклар томонидан мижозташкилотлар устидан назорат, аудиторлик назоратлари ташкил қилади.

Ички молиявий назоратда корхона, муассаса, фирма, корпорациялар ўзининг иқтисодий хизматлари, яъни бухгалтерия, молия бўлими, молиявий менежмент хизматлари ва бошқалар томонидан ўз корхонаси, филиаллари ва шўъба тузилмаларининг молиявий фаолияти устидан назорат амалга оширилади.

• Ички молиявий назоратда корхона, муассаса, фирма, корпорациялар ўзининг иқтисодий хизматлари, яъни бухгалтерия, молия бўлими, молиявий менежмент хизматлари ва бошқалар томонидан ўз корхонаси, филиаллари ва шўъба тузилмаларининг молиявий фаолияти устидан назорат амалга оширилади.

Аудиторлик назорати нодавлат молиявий назоратининг янги тури бўлиб, у мустақилликнинг дастлабки йилларида Ўзбекистонда ҳам пайдо бўлди. Иқтисодиётни бошқаришнинг бозор тизимига ўтилиши ва турли тижорат тизимларининг пайдо бўлиши билан уларнинг молиявий ишончлилигига, шунингдек улар молиявий ҳолатини объектив баҳолашга нисбатан талаблар кескин оширилди.

• Аудиторлик назорати нодавлат молиявий назоратининг янги тури бўлиб, у мустақилликнинг дастлабки йилларида Ўзбекистонда ҳам пайдо бўлди. Иқтисодиётни бошқаришнинг бозор тизимига ўтилиши ва турли тижорат тизимларининг пайдо бўлиши билан уларнинг молиявий ишончлилигига, шунингдек улар молиявий ҳолатини объектив баҳолашга нисбатан талаблар кескин оширилди.

• Аудиторлик назоратининг асосий вазифалари бухгалтерлик ва молиявий ҳисоботнинг ишончлилигини ҳамда амалга оширилган молиявий ва хўжалик операцияларининг амалда бўлган меъёрий ҳужжатларга мувофиқлигини аниқлаш, текширилаётган иқтисодий субъектларнинг тўловҳисобот ҳужжатларини, солиқ декларацияларини ва бошқа молиявий мажбуриятларини текширишдан иборат.

Аудиторлик хизматлари қуйидаги бошқа хизматларни ҳам кўрсатишлари мумкин:

• бухгалтерия ҳисобини йўлга қўйиш ва олиб бориш;
• даромадлар ҳақида бухгалтерия ҳисоботини ва декларацияни тузиш;
• молияхўжалик фаолиятини таҳлил қилиш ва башоратлаш;
• бухгалтерия хизмати ходимларини ўқитиш ва қонунчилик масалаларида маслаҳат бериш;
• аудиторлик текширувлари натижасида олинган тавсияларни ишлаб чиқиш;
• ва бошқалар.