1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Davlatning aholini ishsizlikdan muhofaza qilish borasidagi tadbirlari.  
Jiddiy talofotlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida davlat ish bilan ta’minlashni oshirish 
siyosatini  o’tkazadi.  CHunonchi,  ishsizlikning  friktsion  va  yashirinchi,  turlari  o’sganda 
davlat:  
-qaytadan kasb o’rgatadi;  
-ta’lim berish tizimini kengaytiradi;  
-bo’sh ish joylari haqidagi axborotlarni keng tarqatadi;  
-mehnat birjalariga investitsiyalarni ko’paytiradi.  
Agar  ishsizlik  davriy  xususiyat  kasb  etsa,  davlat  byudjet,  fiskal,  kredit-pul 
munosabatlari va vositalarini ishga soladi, ya’ni: 
-ish  bilan  ta’minlashni  kuchaytirish  uchun  ishlab  chiqarishga  ko’proq  mablag’ 
sarflaydi;  
-tadbirkorning  manfaatdorligini  oshirish  uchun  suda,  hamda  kreditlarning  foiz 
stavkalarini pasaytiradi; 
-ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarga solinadigan soliqlarni kamaytiradi.  
Bu tadbirlardan tashqarii, davlat mehnat bozorini tashkil etish va tartibga solishda:  
-aholi soni, yo shva jinsi salmog’idagi o’zgarishlarga;  
-ish bilan bandlikdagi tarmoq va hudud o’zgarishlariga,  
-qo’shimcha ishchi kuchini ishlab chiqarishga jalb etish mezonlariga;  
-ishlab  chiqarish  kuchlarining  hududiy  joylashuvi  kabi  omillarga  alohida  e’tibor 
beradi.  

---

 
158 
Ishsizlikni  kamaytirishning  iqtisodiy  tadbirlaridan  eng  asosiysi  xalq  xo’jaligi 
tarmoqlarida bozor talabiga muvofiq kichik korxonalarni barpo etishdir.  Bunga esa:  
-mehnat unumdorligini oshirish;  
-ish  joylarining  moddiy-texnikaviy,  texnologiya  va  sarmoya  ta’minotlarini 
yaxshilash;  
-yangi noqishloq xo’jaligi mehnati zonalarini tashkil etish;  
-ishlovchilar moddiy manfaatdorligini oshirish;   
-oqilona soliqlar orqali erishish mumkin. 
Binobarin, kichik korxonalarni tashkil etish quyidagi tamoiyillarga asoslanadi:  
1.Ishlab  turgan  korxona  (tashkilot)  tarkibidan  bir  yoki  necha  tarkibiy  bo’linmagan 
ajralib chiqishi.  
2.Birlashmaning tarkibiy birligi bazasida kichik korxona tashkil etish.  
3.Kichik  korxonani  muayyan  umumiy  maqsadlarni  amalga  oshirish  uchun  sa’y-
harakat  va  resursni  birlashtirishni  ko’zlaydigan  muassasa,  korxona,  tashkilot,  fuqarolar 
tashabbusi bilan tashkil etish.   
O’zbekiston Respublikasida kichik korxonalarning quyidagi turlari bor:  
1.Davlat mulkiga asoslangan kichik davlat korxonalari.  
2.Jamoa  mulkiga  asoslangan    kichik  shirkat  korxonalari,  kichik  aktsiyadorlik 
korxonalari,  xo’jalik  jamoalari  va  shirkatlarning  kichik  korxonalari,  jamoa  va  diniy 
tashkilotlarning kichik korxonalari.  
3.Fuqarolarning mulkiga asoslangan  
-yakka tartibda ishlaydigan va oilaviy kichik korxonalar.  
4.Kichik ijara korxonalari. 
5.Kichik qo’shma korxonalar. 
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
 
1.Abdullaev  Yo.  «Bozor  iqtisodiyoti  asoslari».  Toshkent:  «Mehnat»-1997  yil,  321-
329 betlar. 
2.Abdurahmonov Q., Bozorov N., Volgin N. va boshqalar. «Mehnat iqtisodiyoti va 
sotsiologiyasi». Toshkent: «O’qituvchi»-2001 yil, 81-92 betlar. 
3.Abdurahmonov Q.H., Xolmo’ninov Sh.R. «Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi». 
Toshkent-2004 yil, 42-51 betlar.  
4.Giddens Entoni. «Sotsiologiya». Toshkent: «Sharq»-2002 yil, 560-565 betlar.  
5.Karimova. O., G’afforov Z. «Davlat va huquq asoslari». Toshkent: «O’qituvchi»-
1995 yil, 380-387 betlar.  
6.Markovich  Danilo.  «Sotsiologiya  truda».  Moskva:  «Progress»-1988  yil,  358-371 
betlar.  
7.Usmonov  S.N,  Dodoboev  Yu.T.  «Bozor  iqtisodiyoti  asoslari».  Toshkent:  «Fan»-
1999 yil, 92-94 betlar. 
8.Chjen  V.A.  «Bozor  sharoitida  mintaqaning  tarmoq  taraqqiyoti».  Toshkent: 
«Iqtisodiyot va huquq dunyosi»-1997 yil, 149-175 betlar.  
9.O’zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi. Toshkent: «Adolat»-1996 yil, 26-
33 betlar.  
10.O’zbekiston Respublikasi entsiklopediyasi. Toshkent-1997 yil, 327-330 betlar.  
11.O’lmasov  A.  «Iqtisodiyot  asoslari».  Toshkent:  «Mehnat»-1997  yil,  117-119 
betlar. 
 

---

 
159