1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
 
1.Abdurahmonov Q., Bozorov N., Volgin N va boshqalar. “Mehnat iqtisodiyoti va 
sotsiologiyasi”. Toshkent: “O’qituvchi”-2001 yil, 66-80, 341-343 betlar.  
2.Abdurahmonov  Q.H.,  Holmo’minov  Sh.R.  “Mehnat  iqtisodiyoti  va  sotsiologiyasi” 
Toshkent-2004 yil, 33-41 va 67-75 betlar.  
3.Dodoboev  Yu.T.,  Xudoyberdiev  A.  “Mehnat  iqtisodiyoti  va  sotsiologiyai”.  Farg’ona-
2001, 45-64 betlar.  
4.O’zbekiston Respublikasi Entsiklopediyasi Toshkent: “Sharq”-1997 yil, 328-329 betlar.     
 
14-mavzuni mustahkamlash uchun test topshiriqlari. 
 
1... .. deb o’zining aqliy va jismoniy mehnati bilan ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirok 
etadigan mehnatga qobiliyatli kishilarga aytiladi?  
a)mehnat muomalasi 
b)mehnat muhofazasi 
v)mehnat resurslari 
g)mehnat jamoasi 
d)mehnat taqsimoti. 
2.Mehnat resurslari qanday kishilar toifasini qamrab oladi?  
a)mehnat bilan band bo’lgan kishilarni 
b)mehnat bilan band bo’lmasa ham, mehnat qilishlari mumkin bo’lgan kishilarni  
v)mehnatga qobiliyatsiz kishilarni  
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a,b va v javoblari to’g’ri. 
3.Hozirgi vaqtda “mehnatga layoqatli yosh”ning quyi chegarasi necha yosh hisoblanadi?  
a)16 yosh 
b)17 yosh 

---

 
132 
v)18 yosh 
g)19 yosh 
d)20 yosh. 
4.Mehnatga layoqatli yoshning yuqori chegarasi erkaklar uchun necha yosh hisoblanadi?  
a)58 yosh 
b)59 yosh 
v)60 yosh 
g)61 yosh 
d)62 yosh. 
5.Mehnatga layoqatli yoshning yuqori chegarasi ayollar uchun necha yosh hisoblanadi?  
a)50 yosh 
b)51 yosh 
v)52 yosh 
g)53 yosh 
d)54 yosh. 
6. “Iqtisodiy jihatdan faol aholi”ga kimlar kiradi?  
a)mehnat bilan band bo’lgan aholi  
b)ish qidirayotgan ishsizlar 
v)I va II guruh nogironlari 
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a, b va v javoblari to’g’ri. 
7.“Fuqarolik jihatidan iqtisodiy faol aholi”ga kimlar kiritilmaydi?  
a) I va II guruh nogironlari 
b)harbiy xizmatchilar 
v)ishsizlar 
g)mehnat bilan band bo’lgan aholi  
d)ishlayotgan nafaqaxo’rlar. 
8. .. .. .. deganda mehnat resurslarining doimiy ravishda yangilanib turishi turishi 
tushuniladi?  
a)mehnat resurslaridan foydalanish 
b)mehnat resurslarini shakllantirish 
v)mehnat resurslarini taqsimlash 
g)mehnatni sarf qilish samaradorligi  
d)mehnat resurslari bilan ta’minlash.  
9.Mehnat resurslarini nechta yirik yosh guruhlari bo’yicha bo’lish mumkin?  
a)ikkita  
b)uchta 
v)to’rtta 
g)beshta 
d)oltita. 
10. .. ..  .. deganda iqtisodiyotning resurslaridan biri bo’lgan mehnat resurslarini 
ta’riflovchi ikki yo’nalish tushuniladi.  
a)foydalanish 
b)taqsimlash 
v)baholash 
g)ma’lumot to’plash 
d)shakllantirish. 

---

 
133 
11. ..  ..  .. deganda resurslarning xalq xo’jaligida ishlaydigan va ishlamaydigan qismlari 
tushuniladi.  
a)mehnat bilan bandlik 
b)mehnat resurslarini shakllantirish  
v)mehnat resurslarini taqsimlash 
g)mehnat resurslaridan foydalanish 
d)mehnatni sarf qilish samaradorligi. 
12.Mehnat bilan bandlarni “iqtisodiy faoliyat turalir bo’yicha” nimalarga ajratiladi?  
a)yollanma xodimlar 
b)ish beruvchilar 
v)o’z hisobidan ishlamaydigan shaxslar 
g)oilaning yordam a’zolari 
d)barcha javoblar to’g’ri.  
13.Korxona rahbari yoki ayrim shaxs bilan mehnat shartnomasini tuzgan fuqarolar kimlar 
deb ataladi?  
a)ish beruvchilar 
b)ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari 
v)oilaning yordam beruvchi a’zolari 
g)yollanma xodimlar 
d)o’z hisobidan ishlaydigan shaxslar. 
14.Doimiy asosda yollanma xodimlarni yollamaydigan fuqarolar kimlar deb ataladi?  
a)yollanma xodimlar 
b)ish beruvchilar 
v)o’z hisobidan ishlaydigan shaxslar 
g)ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari 
d)oilaning yordam beruvchi a’zolari. 
15.Kooperativlarning faol ishlovchi a’zolari hisoblanadigan shaxslar kimlar deb ataladi?  
a)yollanma xodimlar 
b)ish beruvchilar 
v)o’z hisobidan ishlaydigan shaxslar 
g)ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari 
d)oilaning yordam beruvchi a’zolari. 
16.Mustaqil ish olib boradigan va bitta yoki bir nechta shaxsni ishlash uchun doimiy 
yollab turadigan xodimlar kimlar deb ataladi?  
a)yollanma xodimlar 
b)ish beruvchilar 
v)o’z hisobidan ishlamaydigan shaxslar 
g)ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari 
d)oilaning yordam beruvchi a’zolari.  
17.Mehnat resurslarini taqsimlashning yana qanday turlari mavjud?  
a)jinsi bo’yicha  
b)yoshi bo’yicha 
v)ma’lumot darajasi bo’yicha 
g)sog’lig’i bo’yicha 
d)barcha javoblar to’g’ri.  
18.Xodimlarning malaka darajasi ko’p jihatdan nimalarga bog’liq?  
a)yoshiga 
b)ish stajiga 

---

 
134 
v)ma’lumotiga 
g)a va b javoblari to’g’ri  
d)a,b va v javoblari to’g’ri.  
19.Mehnat bilan bandlarni iqtisodiyfaoliyat turlari bo’yicha necha guruhga taqsimlanadi?  
a)ikkita 
b)uchta 
v)to’rtta 
g)beshta 
d)oltita. 
20.O’zining mazmuniga ko’ra, qaysi tushuncha kengroq hisoblanadi?  
a)mehnat resurslari 
b)iqtisodiy jihatdan faol aholi  
v)mehnat bilan band aholi 
g)fuqarolik jihatidan iqtisodiy faol aholi 
d)ishsizlar. 
21.Mehnat resurslari qanday shakllanishini aniqlash uchun nimalarni ko’rib chiqish lozim?  
a)mehnat resurslarining uchta yirik yosh guruhlari bo’yicha 
b)har bir guruh aholi soniga, uning o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni 
v)mehnat resurslari va aholining o’zgarishdagi tabiiy va mexanik o’zgarishdagi umumiy 
va o’ziga xos tomonlarini  
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a,b va v javoblari to’g’ri.  
22.Mehnat resurslarining yirik yosh guruhlarga kimlarni kiritish mumkin?  
a)mehnatga layoqatli kishilarni  
b)mehnatga layoqatli kishilardan yoshroqlarni 
v)mehnatli layoqatli kishilardan kataroqlarni 
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a,b va v javoblari to’g’ri. 
23.Ishlaydigan aholi qaysi sohalar bo’yicha qarabchiqiladi?  
a)aqliy va jismoniy mehnat bo’yicha  
b)mehnat rejimi bo’yicha  
v)sotsial-iqtisodiy sohalar bo’yicha  
g)a va b jvoblari to’g’ri 
d)a, b va v javoblari to’g’ri.  
24.Korxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanishini tahlil qilishning qanday vazifalari 
mavjud?  
a)korxona va uning tarkibiy bo’linmalarining toifalar va kasblar bo’yicha mehnat 
resurslari bilan ta’minlanganligini o’rganish va unga baho berish 
b)kadrlar ko’nimsizligi ko’rsatkichlarini aniqlash va o’rganish 
v)mehnat resurslari zahiralarini aniqlash va ulardan to’laroq foydalanish  
g)a va b javoblari to’g’ri 
d)a, b va v javoblari to’g’ri       
25.Mehnat resurslarini taqsimlash deganda resurslarning xalq xo’jaligida qanday qismlari 
tushuniladi?  
a)ishlaydigan va ishlamaydigan 
b)asosiy va qo’shimcha 
v)ichki va tashqi 
g)gorizontal va vertikal 

---

 
135 
d)yakka va guruhiy.    
 
 
15-mavzu: Aholining turmush darajasi va uning daromadlari. 
 
Reja: 
1.Turmush darajasi tushunchasi va uning ko’rsatgichlari tuzishi. 
2.Aholi daromadlari va ularning turlari. 
3.Yashash minimum iva istemol savati. 
 
 
Tayanch iboralaralar: 
 
turmush  darajasi;  umumiy  va  xususiy  ko’rsatkichlar;  iqtisodiy  va  ijtimoiy-demografik 
ko’rsatkichlar;  obyektiv  va  subyektiv  ko’rsatgichlar;  qiymat  va  natural  ko’rsatgichlar; 
mutlaq  va  nisbiy  qashshoqlik;  aholi  daromadlar;  pul  daromadlari;ish  haqi;  vaqtbay  va 
ishbay  haqi;  ishhaqiga  talab  va  uning  taklifi;  mehnat  unumdorligi;  pensiya;  nafaqa; 
stipendiya;  foyda;  divident;  foiz;  renta;  natural  daromad;  shaxsiy  daromad;  firma 
daromadi; davlat daromadi; istemol savati; oziq-ovqat savati.   
 
Turmush darajasi tushunchasi va uning ko’rsatgichlari tuzishi.