1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
 
1.Gasanov  M.,  Sokolov  Ye.,  «O’zbekistonning  mehnat  to’g’risidagi  qonun 
hujjatlari: savollar va javoblar». Toshkent: «O’qituvchi»-2001 yil, 187-362 betlar.  
2.Karimova  O.,  G’afforov  Z.  «Davlat  va  huquq  asoslari»  Toshkent:  «O’qituvchi»-
1995 yil, 413-423 betlar.  
3.O’zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi. Toshkent: «Adolat»-1996 yil, 61-
72 betlar.  
4.G’oyipov H.E. «Mehnat muhofazasi». Toshkent: «Mehnat»-2003 yil, 14-16 betlar.  
 
9-mavzuni mustahkamlash uchun test topshiriqlari. 
 
1.. .. – bu  xodim  mehnat  vazifalarini bajarishdan  xoli  bo’lgan  va bundan  u o’z ixtiyoriga 
ko’ra foydalanish mumkin bo’lgan vaqtdir. 
a)ish vaqti 
b)dam olish vaqti 
v)qisqartirilgan ish vaqti   
g)to’liqsiz ish vaqti  
d)tungi ish vaqti. 
2.Dam olish vaqtning qanday turlari mavjud?  
a)ish kuni davomidagi tanaffuslar 
b)kundalik dam olish 
v)dam olish kunlari  
g)yillik mehnat ta’tillari  
d)barcha javoblar to’g’ri.  
3.Qo’shimcha ta’tillar har necha soat oralab har biri 30 minutdan kam bo’lmagan muddat 
bilan berilishi kerak? 
a)bir soat 
b)ikki soat 
v)uch soat  
g)to’rt soat  
d)besh soat. 
4.Kompyuterda  ishlaganda  har  biri  necha  soatdan  keyin  muddati  10-15  minutlik 
qo’shimcha tanaffuslar bo’lishi belgilab qo’yilgan?  
a)1,5-2 soatdan 
b)2-2,5 soatdan 
v)2,5-3 soatdan  
g)0,5-1 soatdan   
d)1-1,5 soatdan. 
5.. ..  –bu bir ish kuni (smena) tugashi bilan keyingi kungi ish boshlanishi o’rtasidagi vaqt 
hisoblanadi?  
a)ish kuni davomidagi tanaffuslar  
b)kundalik dam olish 
v)har yilgi bayram kunlari  
g)dam olish kunlari  
d)yillik mehnat ta’tillari.  
6.   ..    .. deganda mehnat ta’tillari kafolatlangan ishda xoli dam olish kunlari tushuniladi?  
a)kundalik dam olish  

---

 
96 
b)bayram kunlari 
v)ishdagi tanaffuslar  
g)har xaftalik dam olish   
d)yillik mehnat ta’tillari.  
7.Qaysi toifadagi xodimlarga ishdan xoli, qo’shimcha ta’til (kun) beriladi?  
a)donorlarga 
b)nogiron bolani tarbiyalayotgan ota-onalarga  
v)mehnat shartnomasi bekor qilinishi to’g’risida ogohlantirilgan xodimlarga 
g)ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim muassasalarida o’qiyotgan xodimlarga   
d)barcha javoblar to’g’ri.  
8.Mehnat ta’tillarining qanday turlari mavjud? 
a)asosiy va qo’shimcha  
b)tashqi va ichki 
v)gorizontal va vertikal  
g)ob’yektiv va sub’yektiv  
d)yakka tartibdagi va guruhiy.  
9.O’z navbatida, asosiy ta’tilning qanday turlari mavjud?  
a)minimal va maksimal 
b)qisqa muddatli va uzoq muddatli 
v)minimal va uzaytirilgan  
g)yakka tartibdagi va guruhiy  
d)oshkora va xufyona.  
10.Minimal  asosiy  ta’tilning  muddati  har  bir  ish  yilida  necha  kundan  kam  bo’lmasligi 
kerak?  
a)o’n to’rt 
b)o’n besh kundan 
v)o’n olti kundan  
g)o’n yetti kundan 
d)o’n sakkiz kundan.  
11.Yillik uzaytirilgan asosiy ta’til kimlarga belgilanishi mumkin?  
a)18 yoshga to’lmagan shaxslarga 
b)ishlayotgan I va II guruh nogironlariga  
v)homilador ayollarga  
g)a va b javoblar to’g’ri  
d)a,b va v javoblari to’g’ri.  
12.Bolalar  bog’chalarining  mudirlari,  tarbiyachilariga,  to’garak  rahbarlariga,  musiqa 
xodimlariga necha kundan iborat ta’til beriladi?  
a)24 ish kunidan 
b)36 ish kunidan 
v)48 ish kunidan  
g)15 ish kunidan  
d)18 ish kunidan. 
13.Qo’shimcha ta’tillar qaysi toifadagi xodimlarga belgilanishi kerak?  
a)mehnat sharoiti noqulay ishlarda band bo’lgan xodimlarga 
b)og’ir va noqulay tabiiy iqlim sharoit ish bajarayotgan xodimlarga 
v) donorlarga 
g)a va b javoblari to’g’ri  
d)a,b va v javoblar to’g’ri. 

---

 
97 
14.Prokuror-tergov  xodimlariga  asosiy  ta’tildan  tashqari  yigirma  besh  kalendar  yildan 
keyin qancha muddat bila haq to’lanadigan qo’shimcha ta’til beriladi?  
a)5 sutka 
b)10 sutka 
v)15 sutka  
g)20 sutka  
d)25 sutka. 
15.Birinchi  ish  yili uchun  mehnat ta’tilidan  foydalanish  ish boshlangan kundan e’tiboran 
necha oy o’tganidan so’ng paydo bo’ladi?  
a)uch oy 
b)olti oy 
v)sakkiz oy  
g)to’qqiz oy  
d)o’n bir oy. 
16.Qaysi toifadagi xodimlarga ularning xohishi bo’yicha olti oy o’tmasdan ta’til beriladi?  
a)I va II guruh nogironlariga 
b)o’rindoshlik asosida ishlayotganlarga  
v)o’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslarga   
g)ayollarga-homiladorlik va tug’ish ta’tili oldidan, yoki undan keyin   
d)barcha javoblar to’g’ri.  
17.Ta’til  beriladigan  vaqt  haqida  xodim  ta’til  boshlanishidan  kamida  necha  kun  oldin 
xabardor qilinishi kerak?  
a)15 kun 
b)14 kun 
v)13 kun  
g)12 kun 
d)10 kun. 
18.Mehnat ta’tilining necha ish kunidan ortiq bo’lgan qismi keyingi ish yiliga ko’chirilishi 
mumkin?  
a)10 kun 
b)11 kun 
v)12 kun  
g)13 kun  
d)14 kun.  
19.  ..    ..      ..    deganda  xodimga  mehnat  ta’tilini  yoki  uning  faqat  ayrim  qismini  ta’tillar 
jadvalida belgilanganidan farq qiluvchi muddatda berish tushuniladi 
a)ta’tilni ko’chirish 
b)ta’tilni bo’lish 
v)dam olish vaqti  
g)ta’tilni uzaytirish  
d)ijtimoiy ta’tillar.  
20.  ..  ..  ..-  bu  undan  ish  yili  mobaynida  qismlar  bo’yicha  foydalanish  imkoniyati  bo’lib, 
qismlardan biri qonun hujjatlarida belgilangan muddatdan kam bo’lmasligi lozim.  
a)ta’tilni ko’chirish 
b)ta’tilni bo’lish 
v)ta’tilni uzaytirish  
g)dam olish vaqti  
d)ijtimoiy ta’tillar. 

---

 
98 
21.Ishlayotgan I vaII guruh nogironlariga har yili ish haqi saqlanmagan holda beriladigan 
ta’tilning muddati qancha? 
a)12 kaledar kunga qadar 
b)13 kalendar kunga qadar 
v)14 kalendar kunga qadar  
g)15 kalendar kunga qadar  
d)16 kalendar kunga qadar. 
22.Xodim qanday ijtimoiy ta’tillarni olish huquqiga ega?  
a)homiladorlik va tug’ish ta’tillari 
b)bolalarni parvarishlash ta’tillari 
v)o’qish bilan bog’liq ta’tillar  
g)ijodiy ta’tillar  
d)barcha javoblar to’g’ri. 
23.Tuqqanga qadar va tuqqandan keyin necha kalendar kun muddat bilan homiladorlik va 
tug’ish ta’tili beriladi?  
a)50 va 56 kalendar kun 
b)60 va 66 kalendar kun 
v)70 va 66 kalendar kun  
g)70 va 56 kalendar kun  
d)50 va 50 kalendar kun. 
24.Nomzodlik dissertatsiyasini yakunlash uchun necha oygacha ijodiy ta’til beriladi?  
a)ikki oygacha 
b)uch oygacha 
v)to’rt oygacha  
g)besh oygacha  
d)olti oygacha. 
25.Doktorlik dissertatsiyasini yakunlash uchun ne oygacha ijodiy ta’til beriladi?  
a)olti oygacha 
b)besh oygacha 
v)to’rt oygacha 
g)uch oygacha  
d)ikki oygacha.  
 
 
10-mavzu: Mehnati muhofaza qilish muammolari. 
 
Reja:  
1.Mehnati muhofaza qilish va u bo’yicha davlat nazorat tashkilotlarining faoliyatlari.  
2.Yo’riqnomalar o’tkazish va ishchilarni xavfsiz ishlash usullariga o’rgatish. 
3.Mehnat gigienasi, fiziologiyasi va psixologiyasi asoslari.  
4.Jarohatlanish, baxtsiz hodisa va kasb kasalliklari haqida tushuncha.  
 
Tayanch iboralar: 
 
mehnat  muhofazasi;  kasaba  uyushmasining  texnik  nazorati;  sanoatda  ish  olib  borish  va 
kon  nazorati;  sanitariya  nazorati;  energetika  nazorati;  mehnatni  muhofaza  qilishning 
jamoat  nazorati;  intizomiy,  jinoiy  va  moddiy  javobgarlik;  chegaralangan  moddiy 
javobgarlik  va  to’liq  moddiy  javobgarlik;  kirish  yo’riqnomasi;  ish  joyidagi  yo’riqnoma; 

---

 
99 
vaqti-vaqti  bilan  o’tkaziladigan  yo’riqnoma;  rejadan  tashqari  yo’riqnoma;  mehnat 
gigienasi;  umumiy  va  xususiy  mehnat  gigienasi;  mehnat  fiziologiyasi;  mehnat 
psixologiyasi;  diqqat-e’tibor;  o’ziga  olish;  sezish,  xotira,  ishga  layoqat;  toliqish; 
hissiyotlar; jarohatlanish; kasb kasalligi.  
 
Mehnatni muhofaza qilish va u bo’yicha davlat nazorati tashkilotlarining faoliyatlari.