|
Aholini ijtimoiy himoya qilish deganda aholiga davlat tomonidan yashash uchun barcha shart-sharoitlarni yaratishga maqsadli yo’nalgan kafolatlar tizimi tushuniladi.amalga oshirish usuliga qarab ijtimoiy siyosatni aktiv va passiv turlarga ajratish mumkin. Passiv ijtimoiy siyosat narxlarni sun’iy ravishda tutib turish, shuning hisobiga turmush darajasini oshirish yoki barqarorlashtirish, ijtimoiy himoyalashning barcha yo’nalishlari bo’yicha dotatsiyalarni oshirishni ko’zda tutadi. Aktiv siyosat maqsadga muvofiqdir. Unda tashabbus ko’rsatish va tadbirkorlik uchun sharoit yaratib berish, nafaqaxo’rlar, faxriylar, bolalar, byudjet sohasida xizmat qiluvchilarni qo’llab-qo’vvatlashda davlatning rolini oshirish ustivor maqsadlar hisoblanadi.
Ijtimoiy siyosatda ikki yo’nalishni ajratib ko’rsatish mumkin: aholini ijtimoiy ta’minlash va davlat ijtimoiy kafolatlari. Ijtimoiy ta’minot pensiya ta’minoti, nafaqalar bilan ta’minlash, aholining ayrim tabaqalari uchun belgilangan imtiyozlar va kompensatsiyalar tizimi va ijtimoiy xizmat ko’rsatishni o’z ichiga oladi. Ikkinchisi esa jamiyatning bir me’yorda rivojlanishini, ya’ni sog’liqni saqlash, ta’lim, madaniyat va sog’lomlashtirish, shuningdek, turar joyga ega bo’lish huquqini ta’minlash bilan bog’liq.
Ijtimoiy ta’minot quyidagi tashkiliy-huquqiy shakllarda amalga oshiriladi:
1.Davlat ijtimoiy sug’urtasi.
2.Respublika byudjeti mablag’lari.
3.Mahalliy byudjetlar mablag’lari.
Mehnatkashlarni ijtimoiy himoyalashning quyidagi to’rtta quyi tizimini ajratib ko’rsatish mumkin:
1.Davlat ijtimoiy ta’minoti (bu aholining ijtimoiy zaif qatlamlariga pulli nafaqalar vositasida ko’rsatiladigan yordamdir. Soliqlar va byudjet tushumlari hisobiga moliyalanadigan bu yordam ularga belgilangan quyi (minimal) darajasini kafolatlaydi.
2.Davdat ijtimoyi sug’urtasi (bu zarur turmush tarzini kafolatlaydi. U majburiy bo’lib ish beruvchilar va mehnatkashlarning sug’urta badallari, davlat tomonidan ajratiladigan dotatsiyalar hisobiga moliyalanadi).
3.Jamoa ijtimoiy sug’urtasi (bu yetarli turmush darajasini kafolatlaydi. Umajburiy yoki ixtiyoriy ravishda amalga oshirishi mumkin. Bunda ish beruchilar va mehnatkashlarning sug’urta badallari to’lov manbalari bo’lib xizmat qiladi.
4.Shaxsiy sug’urta (bu forovonlikning yuqori darajasini kafolatlaydi.U ixtiyoriy ravishda fuqarolarning sug’urta badallari hisobiga amalga oshiriladi).
Ijtimoiy institutlar va xodimlarni ijtimoiy himoya qilish mexanizmi.
Har qanday davlatda fuqarolarni ijtimoiy himoya qilishni amalga oshirish bilan shug’ullanadigan ijtimoiy institutlarning butun bir tizimi mavjuddir. Ijtimoiy institut-bu odamlarning birgalikdagi faoliyatini tashkiliy tuzilma tarzida tashkil etishning barqaror shakli yoki normativ jihatdan tartibga solinadigan qoidalar tizimidir. Eng muhim va eng qudratli ijtimoiy-tashkiliy institut-bu davlatdir. Ijtimoiy himoya qilish vazifalarini bajarishda sug’urta kompaniyalari, turli ixtisoslashtirilgan jamg’armalar,xayriya tashkilotlari, shuningdek, ijtimoiy va siyosiy tashkilotlar singari institutlar muhim rol o’ynaydilar. Yollanib ishlaydigan ishchi-xodimlarni himoya qilishi lozim bo’lgan institutlar kasaba uyushmalaridir. Hozirgi vaqida jiddiy ravishda yangilanayotgan ananaviy kasaba uyushmalri bilan bir qatorda, ishchilarningt yangi-yangi tashkilotlari-mustaqil «kasaba uyushmalari ham paydo bo’lgan. Ham mustaqil» ham mustaqil bo’lmagan kasaba uyushmalarining ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning mazkur darajasidagi asosiy faoliyati mehnatkashlarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilish uchun o’z faoliyatlarida ijtimoiy sheriklik shakllari, hamda mexanizmlaridan foydalanish sohasiga o’tdilar. Bu mexanizmning mohiyati ish beruvchilar vakillari bilan davlat o’rtasida muzokaralar o’tkazishdan, shu asosda murosa-madoraga kelish, hamda ma’lum darajada maqbul qarorlar ishlab chiqishdan iborat.
Jamiyatda ijtimoiy-tashkiliy institutlar bilan bir qatorda, ko’pincha ijtimoiy-normativ institular ham bor. YOllanma xodimlarni ijtimoiy himoya qilish tizimidagi muhim ijtimoiy-normativ institut hozirgi vaqtdagi ta’rif bitimlari, kontraktlar, jamoa shartnomalari va hokazolardir.
Ijtimoiy ta’minot turlari.
Pensiya-ijtimoiy ta’minotning, keksalar va mehnatga qobiliyatsiz kishilarga moddiy yordam ko’rsatishning eng asosiy va eng ommaviy turidir. Qonunga muvofiq, nafaqalar uch turga bo’linadi. Ular quyidagilardan iborat: 1.Qariliknafaqasi. 2.Nogironlik nafaqAsi. 3.Boquvchisini yo’qotganlik nafaqasi.
Ishlab turgan nafaqa oluvchilarga nafaqa 50 foiz miqdorida to’lanadi. Nafaqa olishi bilan birga, ishni davom ettirish huquqiga ega bo’lgan aytsrim toifadagi fuqarolar bundan mustasno sifatida nafaqani 100% oladilar. Bular:
-ikkinchi jahon nogironlari va qatnashchilari;
-ularga tenglashtirilgan kishilar, jumladan, jangovor harakatlar olib borilgan mamlakatlarda baynalminal burchini bajargan harbiy xizmatchilar;
-Chernobil falokat oqibatida shikastlangan shaxslar;
-1941-1945 yillardagi urush davrida front ortida ishlaganlar;
-I va II guruh nogironlari;
-boquvchisini yo’qotganlik uchun oila a’zolariga pensiya olayotgan shaxslar.
Mehnat ulushiga qarab taqsimlanadigan pensiyalardan farqli o’laroq, nafaqalar
-o’ta muxtoj kishilarga aynan ko’maklashishi kerak. Boylikdan nogironlarga, qariyalar va mehnatga qobiliyatsiz, kishilarga, pensiya tayinlash uchun zarur ish stajiga ega bo’lmagan fuqarolar (ish staji erkaklar uchun 25 yil, ayollar uchun 20 yil)ga nafaqalar xuddi pensiyalar singari oyma-oy to’lab boriladi. Ijtimoiy ta’minot turi bo’lgan nafaqalar sirasiga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha, homiladorlik va tug’ishbo’yicha to’lovlar ham kiradiki, ular uzoq davom etmaydigan vaqt mobaynida uzrli sabab yuzasidan xodim yo’qotgan ish haqi o’rniga yordam ko’rsatish maqsadida beriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
