1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

-ijtimoiylashuv funktsiyasi (nizo orqali shaxslar ijtimoiy tajribaga, odatdagi sharoitda erishib bo’lmaydigan bilimlarga ega bo’ladilar);

-ahloqiy holatning normalashuvi (nizolar tufayli to’plangan salbiy kayfiyatlar hal etiladi, ahloqiy yo’l-yo’riqlarning sarflanishi sodir bo’ladi);

-innovatsion funktsiya (nizo o’zgarishlarga sabab bo’ladi, ularni rag’batlantiradi, ularning muqarrarligini namoyish qiladi).

Demak, mehnat nizolari-bu mehnat to’g’risidagi qonunlar va boshqa me’yoriy aktlar, jamoa shartnomasi va mehnat to’g’risidagi boshqa bitimlar, shuningdek, mehnat shartnomasi (kotrakt) shartlarining qo’llanilishi yuzasidan xodimlar bilan ma’muriyat o’rtasi yuzaga keladigan kelishmovchiliklar va ixtiloflardan iboratdir.

Mehnat nizolarining sabablari.

Mehnat sohasidagi nizolarning sabablarini tadqiq etish ularni hal etish imkoniyatlari va tamoyillarini belgilash imkonini beradi.

Mehnat sohasidagi nizolarning sabablarini ular asosida yotgan ziddiyatlar tiplaridan kelib chiqib, qarab chiqish mumkin:

1.Taqsimlash munosabatlari muammolari. Taqsimlash munosabatlari bilan bog’liq ravishda mehnat nizolari kelib chiqishi mumkin, bunga ne’matlarning taqsimlanishi fakti (adolatli, adolatsiz), o’zlashtirilgan, olingan ne’matlarni qayta taqsimlash, boyliklarni taqsimlash printsipi, mezoni sabab bo’ladi. Taqsimlashdagi kelishmovchiliklardan ko’ra, qayta taqsimlashdagi kelishmovchilik kuchliroq bo’ladi, taqsimlash printsipi tufayli kelib chiqqan kelishmovchilik haqiqiy taqsimlashdan ko’ra birmuncha g’oyaviy va amaliy xususiyatga ega bo’ladi. Masalan, agar barcha xodimlar o’zlarining baholariga, yetarli darajada yaxshi mehnat sharoitiga ega bo’lsalar, ular o’rtasida nizo kelib chiqmaydi, agar mehnat natijalari bir xil bo’lsa-yu, lekin xodimlar guruhlaridan bittasining ish haqi yetarli asos bo’lmagan holda birmuncha oshirib yuborilgan bo’lsa, kelishmovchiliklar paydo bo’lishi turgan gap. Ishlab chiqarish sharoitida kelishmovchiliklarning ob`ektiv va mavzusi faqat ish haqining o`zi emas, balki mehnat sharoiti va mazmuni, ishlab chiqarish normasi va shu kabilar ham bo`lishi mumkin.

2.Funkitsional o`zaro hamjihatlik murakkablari. Kuzatuvlarning ko`rsatishicha ko`pincha alohida faollik ko`rsatuv-chilar kelishmovchilikka boradilar. Birovlarning boshqalarga qaraganda ish bilan kamroq band bo`lishi yoki ishlamasligi nizom vaziyatlari kelib chiqishiga sabab bo`ladi.

3.Rolli ziddiyatlar. Tashkiliy-mehnat munosabatlarida ziddiyatli vaziyatlar ko`pincha shaxslar va guruhlar bajaradigan rollar bilan vujudga keltiriladi, ya`ni rolli nizo sodir bo`ladi. Masalan, ishlab chiqaruvchilar va iste`molchilar asosiy va yordamchi ishlar bilan band bo`lgan ishchilar o`zaro turli mas`uliyat darajasi, maqsadlarning nomuvofiqligi, qattiq bog`liqlik va rasmiylik bilan aloqada bo`ladilar.

4.Faqat ishga doir kelishmovchiliklar. Mazkur holatda, kelishmovchilik o`zlashtirish bilan bog`liq emas, balki ishni tashkil etish to`g`risidagi qarashlarda kasbiy tafakkurning xilma-xilligiga, ishlab chiqarish muammolarini, qzaro munosabatlar normalarini to`g`ri hal qilishga va shu kabilarga asoslandi.

5.Aybni, mas`uliyatni taqsimlash. Agar tashkilotning ishi yurishmay, orqaga ketayotgan bo`lsa, u norentabel’ ishlaydi, bankrotlik yoqasidan bo`ladi, bu esa nizom vaziyatni vujudga kelishtirish mumkin. Butun mehnat guruhi, tashkilot kamdan-kam holatlarda javobgarlikni o`z zimmasiga oladi, ko`pincha aybdorni qidirib topish ancha qiyin bo`ladi, ayb u shaxsdan olib boshqasiga yuklanadi, bu hol mehnat sohasidagi nizoning sababchisi bo`ladi.

6.Etakchilik. Tashkiliy mehnat munosabatlarida rasmiy rahbarlik qilish bilan bir qatorda, hamisha normal bo`lmagan raqobotchilik, tashabbus ko`rsatish, ustun bo`lishga intilish hollarda namayon bo`ladi. Natijada, mehnat sohasidagi nizo hokimiyat va hukumronlik uchun ko`rash sifatida, bandlik, o`z ishini saqlab qolish murabbiylik, nufuzli vazifalarni bajarish uchun ko`rash tarzida kechadi.