1-мавзу. Криминология предмети, вазифалари ва тизими

1.4. Криминология тизими ҳақида

МДҲ доирасида мавжуд адабиётларда криминологияни икки муҳим бўлим (умумий ва махсус қисмлар)га ажратиш қабул қи­линган. Бунда Умумий қисм қуйидаги муаммоларни қамраб олади: криминология тушунчаси, унинг предмети ва тизими; мамлакат криминологиясининг ҳолати ҳамда унинг вазифалари; криминология методлари; жиноятчилик, жиноятчилик сабабла­ри, жиноятчи шахси; муайян жиноятнинг шаклланиши ҳамда уни содир этиш механизми; жабрланувчи шахси; жиноятчилик­нинг олдини олиш; жиноятчиликка қарши курашни прогноз қи­лиш ва режалаштириш.

Криминологиянинг Махсус қисми қуйидаги йўналишларни ўз ичига олади:
- рецидив жиноятчиликнинг криминологик тавсифи ҳамда унинг олдини олиш;
- вояга етмаганлар ўртасидаги жиноятчилик;
- касбий ва уюшган жиноятчилик;
- эҳтиётсизлик орқасида жиноят содир этишнинг криминоло­гик тавсифи ҳамда унинг олдини олиш;
- аёллар жиноятчилиги;
- зўрлик ишлатиб содир этиладиган жиноятлар;
- тамагирлик жиноятлари;
- ичкиликбозлик ва алкоголизм билан боғлиқ жиноятлар;
- гиёҳвандлик билан боғлиқ жиноятлар;
- аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш билан боғлиқ жиноятчи­лик;
- мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш билан боғлиқ жи­ноятчилик;
- компьютер техникаси билан боғлиқ жиноятчилик ва ҳ.к.
Шуни эътиборга олиш лозимки, у ёки бу муаммолар муҳим аҳамият касб этган, илмий тадқиқот материаллари тўпланган ҳолларда криминологиянинг Махсус қисми янгиланиши ва янги мустақил мавзулар билан бойитилиши керак. Масалан, эколо­гик ҳамда халқаро жиноятчиликни, маънавиятга қарши жиноят­чилик, хусусан сексуал жиноятчиликни; иқтисодий жиноятчи­лик, мансабдорлик жиноятлари, компьютер ҳамда гиёҳвандлик жиноятчилигини криминологик жиҳатдан тавсифлаш ҳамда уларнинг олдини олиш зарурати туғилди.
Айни вақтда, криминология тизимида унинг учинчи муҳим қисми – айрим турдаги жиноятлар (ўғирлик, одам ўлдириш, давлатга хиёнат қилиш, дезертирлик ва ҳ.к.) тавсифи ҳамда уларнинг олдини олиш ҳам ажратилиши лозим. Уму­мий, хусусий ва айрим фалсафий категория қонуниятлари­нинг намоён бўлиш мантиқи шундай.