1-мавзу. Криминология предмети, вазифалари ва тизими

Уюшган жиноятчилик таркиби: сардор, раҳбарлар, шах­сий соқчилар, жангарилар, ёрдамчи «ишчи кучи». Буларнинг барчасини жиноий фаолият соҳаси қамраб олади.
Уюшган жиноятчиликнинг шакли (жиноий уюшма, мафия, банда)га қараб уларнинг элитаси юзага келади. Айрим ҳолларда у ўзганинг мол-мулкини кўп миқдорда талон-торож қилувчи­лар, «ишбилармонлар», молиявий корчалонлардан ташкил то­пади. Уларнинг мақсади – кўп миқдорда моддий бойлик ортти­риш, ўз ҳокимияти доирасини кенгайтириш. Баъзи ҳолларда бу элита ўғрибошилар, жиноий муҳитдаги «авторитетлар»дан таш­кил топади.


2. Уюшган жиноятчиликнинг олдини олишнинг энг
муҳим масалалари

Ушбу мавзунинг навбатдаги мавзуси – уюшган жиноятчи­ликнинг олдини олиш ҳам давримизнинг муҳим масалаларидан биридир. Бунда жиноятларнинг олдини олиш – бу жиноятчилик сабаблари ва омилларини бартараф этиш ёки уларнинг олдини олишга қаратилган давлат ва жамоат чора-тадбирлари мажмуи эканлигини ёдда тутиш керак. Жиноятчиликнинг олдини олиш ҳуқуқий давлат, унинг иқтисодиёти, мафкураси, маданияти, одамлар ўртасидаги ранг-баранг ижтимоий муносабатларни ри­вожлантириш ва такомиллаштиришга қаратилган тадбирлар мажмуи, яъни жамият ҳаётини жиноятчиликка зид бўлган тар­зда ташкил этиш йўли билан таъминланади.

Криминоген (жиноятларни юзага келтирувчи ёки уларга им­коният яратувчи) омилларни бевосита бартараф этиш борасида­ги изчил фаолият ҳам жиноятчиликнинг олдини олишнинг муҳим таркибий қисми ҳисобланади.
Уюшган жиноятчиликка қарши кураш амалиёти бу ерда унинг фош қилиниши ҳамда унинг олдини олиш нуқтаи назари­дан, айниқса, жиноят процесси йўналишида оқилона ҳуқуқий нормалар яратиш муҳим аҳамиятга эга эканлигини кўрсатди.
Мамлакатимизнинг сиёсий ва иқтисодий тизимларида туб ўзгаришлар юз бераётган, давлатимизда ҳуқуқий ислоҳот амал­га оширилаётган ҳозирги шароитда коррупция ҳолларига йўл қўйиб бўлмайди. Давлат ҳокимияти аппарати, ҳуқуқни муҳофа­за қилувчи органлар фаолияти аҳолининг кенг оммасига каф­тдек кўриниб туриши, амалдорлар коррупция домига илинган­лиги ҳақида фуқароларда асоссиз тасаввур туғилмаслиги, Пре­зидент, ҳукумат, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар корруп­циянинг ҳар қандай кўринишларига қарши қатъий кураш олиб боришга аҳд қилганлигига бўлган ишонч мустаҳкамланиши ло­зим.
Ушбу ҳодиса мураккаб ва серқирра бўлгани туфайли кор­рупцион ҳуқуқбузарликларнинг баъзи бир турлари алоҳида жи­ноят сифатида ажратилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди. Биз­нингча, бу коррупциянинг жамоатчиликни жунбушга келтири­ши ва ҳокимият обрўсига сезиларли даражада путур етказиши мумкин бўлган фактларига қарши курашга алоҳида эътибор қа­ратилишига имконият яратади.
Биринчи навбатда қуйидаги йўналишлар ажратилиши лозим:
- раҳбар органлар фаолиятидаги коррупция иллатларига барҳам бериш;
- ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари сафларини коррупция домига илинган ходимлардан тозалаш;
- аввало, уюшган жиноятчиликнинг ҳокимият ва бошқарув тузилмасига суқилиб киришга ҳаракат қилаётган шаклларига қарши кураш олиб бориш.
Уюшган жиноятчиликнинг олдини олиш борасида қандай йўналишлар устувор ҳамда жамиятимизнинг мададига муҳтож?
Энг аввало, иқтисодий чоралар кўрилиши лозим. Уюшган жиноятчилик ва коррупцияга қарши курашнинг мантиқи иқти­содий муносабатларни эркинлаштириш йўлидан янада изчил боришни, ҳалол тадбиркорлик учун чинакам эркинликни таъ­минлаш баъзан унинг йўлида сақланиб қолаётган кўплаб бюро­кратик сансалорликлар ва тўсиқларни бартараф этишни талаб қилади.
Ўзбекистонда бутун ҳуқуқ ва суд тизимини такомиллашти­риш дастурини мамлакат ичидаги жиноятчилик ва коррупцияга қарши кучли чора деб ҳисобламоқ даркор. Бир томондан, Қо­нуннинг мутлақ устунлиги ва фуқароларнинг ҳуқуқлари кафо­латли ҳимоя қилиниши ушбу дастурнинг мақсади бўлиши ло­зим. Иккинчи томондан, мамлакат аҳолисини ва айниқса ёш­ларни ҳуқуқий тарбиялашни сифат жиҳатидан янги босқичга кўтариш ниҳоятда зарур.