1-мавзу. Корхоналарнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари (2 соат)

Хўжалик ассоциацияси жисмоний ёки ҳуқуқий шахсларнинг ўзаро ҳамкорлик юритиш мақсадида кўнгилли равишда бирлашувини англатади ва унда бирлашувга кирувчи субъектлар ўз мустақиллигини сақлаб қоладилар.
Корпорациялар умумий мақсадларга эришиш, ҳамкорликда фаолият юритиш мақсадида бирлашиб, мустақил ҳуқуқий субъект - ҳуқуқий шахсни ташкил қилувчи шахслар йиғиндисини тавсифлайди. Кўпинча улар акциядорлик (ҳиссадорлик) жамиятлари шаклида ташкил қилинади.
Корхоналарнинг концентрация асосида бирлашуви картел, синдикат, холдинг ва молия-саноат гуруҳлари кўринишида амалга оширилади.
Ишлаб чиқариш соҳасидаги картеллар ишлаб чиқариш масалалари, нархлар, товарларни сотиш, ишчи кучини ёллаш ва шу каби масалалар бўйича келишувга асосланиб фаолият юритади.
Интеграциянинг бу шаклида корхоналар мустақилликни сақлаб қолган ҳолда кооперация асосида бирлашадилар.
Синдикат – тижорат фаолиятини (таъминот, сотиш, нархнинг пайдо бўлиши) ҳамкорликда ташкил қилишга асоланган бирлашмадир. Синдикат таркибига кирувчи корхоналар ҳуқуқий ҳамда хўжалик юритиш мустақилликларини сақлаб қоладилар.
Трестлар юқори даражада марказлашганлиги билан ажралиб туради. Унинг таркибига кирувчи корхоналар ишлаб чиқариш, тижорат ва ҳуқуқий мустақилликларини йўқотиб, ягона режа асосида фаолият юритади.
Холдинглар иштирокчиларнинг молиявий имкониятларини бирлаштириш ва мувофиқлаштириш ҳамда ишлаб чиқариш қувватлари билан ваизифаларни тезкор равишда амалга ошириш имконини берувчи бошқарувнинг самарали шаклини ифодалайди.
Якка тартибдаги тадбиркорлик
Ҳар қандай фуқаро юридик шахс ташкил қилмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш ҳуқуқига эга. Бунинг учун фақат якка тартибдаги тадбиркор сифатида рўйхатдан ўтиш талаб қилинади. Якка тартибдаги бизнес эгаси ўз мажбуриятлари учун мол-мулк билан шахсан жавобгар бўлади. Бу кичик дўконлар, хизмат кўрсатиш корхоналари, фермер (фермер) хўжаликлари, шунингдек юристлар ва шифокорларнинг касбий фаолияти учун кўплаб ташкилотлар учун энг кенг тарқалган бизнес шакли. Якка тартибдаги тадбиркорлар турли хил бизнес операцияларини амалга оширадилар ва ўз номларидан тижорат битимларини тузадилар. Шахсий бизнес эгаси фуқаролар учун фақат даромад солиғини тўлайди, чунки юридик шахс эмас.
Якка тартибдаги тадбиркорларнинг ўзига хос хусусияти шундаки, уларнинг фаолияти тўғрисида ҳисобот ошкор қилинмайди, шунинг учун уларнинг ҳақиқий аҳволи тўғрисида ишончли маълумотлар ҳар доим ҳам мавжуд эмас. Уларнинг бизнес шериклари учун, айниқса биринчи марта алоқада бўлганлар учун, бундай шерикнинг тўлов қобилияти ва ишончлилигини текшириш осон эмас.
Чет элда бизнесдаги якка тартибдаги тадбиркорлар:
шахсий мулкчилик (АҚШ); якка тадбиркорлик (Канада, Буюк Британия); Eynzelunternehmung (Германия); Еntreprise individulle (Франция).
Ҳозирги вақтда турли шериклик фаолияти сезиларли ривожланишга эга -бизнес бирлашмалари.