|
16.3. Корхоналарни инновацион ривожлантиришнинг
молиявий омиллари.
Инновацияларни молиялаштириш манбалари ва шакллари.
Инновацион фаолиятнинг муфаққияти кўпроқдаражада уни ташкил
қилиш шакллари ва молиявий қўллаб қувватлаш усуллари билан
белгиланади . Янги илмий ишламалар ва технологиялар давлат
миллий кучининг асосий ташкил қилувчилари бўлганлари сари
ривожланган давлатлар инновацияларни қўллаб қувватлаш ва
риаожлантиришнинг турли туман имкониятларини топадилар. Бунда
инновацион фаолиятни молиятиришнинг турли туман усуллари ва
инновацияларни воситали қўллаб қувватлаш бўйича тадбирларнинг
ранг баранглиги кенгаяди.
Ривожланган мамлакатлар инновацион фаолият учун молиявий
ресурсларни ҳам давлатнинг ва ҳам ҳусусий манбалардан
тўплайдилар: /арбий Европанинг копгина мамлакатлари ва А+Ш учун
399
молмявий ресурсларни ИТТКИ учун давлат ва ҳусусий капитал
ўртасида тенг тақсимланиши хосдир.
Маълумки, илмий салоҳият биринчи навбатда фанларнинг
фундаменти тадқиқотларни ривожлантиришга инвеститсияларнинг
ҳажми , ҳамда патентлар ва лицензияларнинг сони, жаҳон илмий
адабиётига улуш ва бошқалар билан белгиланади. Етакчи саноати
ривожланган мамлакатларда ИТИ га харажатлар ЯИМ нинг 3%
яқинини ташкил қиладилар. Масалан, 1998 – йилда АҚШ да тадқиқот
ишлаб чиқишларини молиялаштиришнинг умумий ҳажми 200 млрд
долларда яқинини, «катта еттилик» нинг қолган мамлакатларнинг
2000 млрд доллардан камроқни ташкил қилган
Шуни эслаш қизиқки, иттифоқ даврида яъни 1980 –йилларнинг
охирида ИТТК И га харажатлар миллий даромаднинг 5,5% ни таҳкил
қилганлар. Хусусий, давлат ва хорижий сармоялар ҳамкорлигининг
турли туман шакллари кенгайишида давом этмоқда.
Фақат молиялаштиришнинг ривожланган тизими асосида
инновацион фаолият ривожланиши мумкин. Бозор туридаги
иқтисодиётда мустақил корхоналар, саноат компаниялари, молия
саноат гурухлари, кичик инновацион бинес, инвестицион ва
инновацион фондлар, маҳаллий бошқарув идоралари, хусусий
шахслар ва ҳ. к. молиялаштириш субъектлари бўладилар.
Уларнинг барчалари у ёки бу шаклда қайта ишлаб чиқариш
жааёнида
иштирок
этадилар
ва
инновацион
фаолиятни
ривожланишида бевосита иштирок этадилар. Молиялаштиришнинг
ташкил қилиш тамойиллари молиялаштиришнинг манбаларининг
кўплиги, тизимнинг алоҳида элэмлнтларининг эгилувчанлиги ва
400
динамиклигига қаратишни ва инновационларни уларни инновацион
фаолиятдан молиявий қайтарилишни ўсишини таъминловчи
тижоратлантирилиши билан самарали тадбиқ этилиши керак.
Бунинг учун иккита асосий шартга амал қилиш зарар:
давлатнинг инновацион, илмий – техник ва саноат сиёсатини
фаоллаштириш ва тадбиркорларни фаол инвестицион ривожланишга
ўтишга тайёрлиги.
Инновацион фаолиятни молиялаштириш тизими мулкчилик
тури, марказлаштирилганлик даражаси, ҳам мулк эгаларининг
даражаси ва молиялаштириш шакллари билан фарқланувчи швкллар
ва манбаларнинг мураккаб бирикиб кетишидан иборатдир.
Мулкчилик турларига кўра молиялаштириш манбалари
қуйидагиларга бўлинади:
- давлат инвеститцион ресурслари (бюджет мабла-лари,
бютжетдан ташқари фондлар , давлат томонидан қарз олиш ,
акциялар пакетлари ,давлат тасарруфидаги мулк ):
- тижорат ва нотижорат харатерига эга хўжалик юритувчи
субъектлар, ҳамда шахс ташкилотлар жисмоний шаклларининг
инвестиицион, шу жумладан молиявий ресурслари.
Бу
жамоавий
сармоядорлар,
шу
жумладан
суғурта
компаниялари, инвестицион фондлар ва компаниялар, нодавлат
нафақа фондларининг инвестицион ресурслари. Корхоналарнинг
шахсий маблағлари, ҳамда тижорат банклари, бошқа кредит
ташкилотлари ва ҳукумат томонида махсус вакил қилинган
инвестицион банкларнинг кредит ресурслари ҳам шунга киритилади.
401
Давлат даражасида қуйидагилар молиялаштириш манбалари
бўладилар
бюджетлар ва бюджетдан ташқари фондларнинг шахсий
маблағлари:
давлат кредит банк ва суғурта тизимларининг « жалб қилинган »
маблағлар:
давлатнинг ташқи (халқаро қарз олиш ) ва ички қарзи (давлат
облигацияли , қарзли ва бошқа зиёнлари )кўриншидаги қарз
маблағлари :
Корхона даражасига қуйидагилар молиялаштириш манбалари
бўладилар:
1. шахсий маблағлар фойда, амартизацион ажратмалар, суғуртали
тўловлар, номоддий активларнинг жалб қилинмаган ортиқчалари,
асосий ва айланма маблағлар ва ҳ.к.;
2. жалб қилинган маблағлар, акцияларни сотишдан олинган
маблағлар, ҳамда бадаллар, мақсадли тушумлар ва бошқалар;
a. ҳар хил асосдаги бюджет, банк ва тижорат кредитлари
кўринишдаги қарз маблағлари.
Бюджетдан маблағ ажратилиши инновацион фаолиятнинг ҳар
хил шаклларининг муҳим молиявий манбалари бўладилар, улар
ҳисобидан мақсадли мажмуавий дастурлар, давлатнинг устувор
лойиҳалари бажарилади.
Давлат иновацион сиёсатини амалга оширишнинг молиявий
механизми бутун инновацион даврани ресурсли таъминлаш
тизимидан иборат.
402
Инновацион бозорни самарали фаолият юритиш рақобат
муҳитини таъминлаш ва фандаги якка ҳокимликка фаол қаршилик
кўрсатишини кўзда тутади.
Кичик инновацион бизнесни вужудга келишига муҳим роль
ажратилади, у инновацион соҳада ҳақиқий рақобатни яратилиши
туфайли ИТИЧ ни жадаллашуви омили бўлади. Бундан ташқари,
кичик инновацион корхоналарни ривожланиши самарали илмий-
техник ходимлардан самарали фойдаланишга, ҳамда якунланган
ишлаб чиқаришларни тижоратлаштириш, ижара, лизинг ва бошқа
бозор
қуроллари
ҳисобига
илмий-ишлаб
чиқариш
инфратузилмасидан тўлиқроҳ фойдаланишга ёрдам беради.
Бозор муносабатларини ривожланиши билан хатарли
(венчурли) сармоялар фондларини инновацион тадбиркорликнинг
адекват ўзига хослиги сифатида яратиш учун ҳақиқий шароитлар
вужудга келади. Бу ерда инновацион фондлар асосий ролни
ўйнашлари керак, улар 1989 йилдан бошлаб катта давлат қўллаб-
қувватланишида ячратиладилар.
Жаҳон амалиётида асосий сармоялардаги инвестицияларни
молиялаштириш учун қарз маблағлари, айниқса банк кредитлари
кенг қўлланиладилар. Жаҳоннинг ривожланган мамлакатларида
банк кредитларининг сармоялар киритиш ларни молиялаштириш
манбалари сифатидаги улуши 20,40% ни ташкил қиладилар, шунинг
билан бир вақтда Россияда у 6-8% дан ошмайди. 1998 йилда жаҳон
иқтисодиёти ва халқаро муносабатлар институти томонидан
сўралган 3 мингта корхоналардан фақат 16,5% ишлаб чиқаришни
қайтадан
жиҳозлашга,
5,3%-ишлаб
чиқаришни
403
замонавийлаштиришга, фақат 1,8%- корхоналар ИТТКТ,
лицензиялар ва ноу-хауларни харид қилишга кредитлар олганлар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
