1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

Учинчи босқич, 1997-2018 йилгача солиқ ислоҳотларини 
чуқурлаштириш. 
Тўртинчи босқич, 2019 йилдан бошлаб солиқ кодексини 
тубдан ислоҳ этиш. 
Солиқлар тизимининг ривожланиши мамлакатдаги иқтисодий 
ислоҳотлар билан ҳамқадам бораётганлигини айтиб ўтишга ҳожат 
йўқ.
1997 йил 24 апрелда Ўзбекистон Республикаси Солиқ 
Кодексининг тасдиқланиши солиқлар тизимини ислоҳ қилинди ва 
учинчи босқич 2018 йилнинг охирига қадар амал қилди. 
2019 йилнинг 1 январидан бошлаб Ўзбекистон Республикасида 
солиқ тизими тубдан ислоҳ қилинди. Янги солиқ кодексини қабул 
қилинди. Бу тамоман халқаро тааар даражасидаги янги қонуний 
ҳолдир. 
Ўзбекистон Республикасида янги Солиқ Кодексининг қабул 
қилиниши катта тарихий аҳамиятга эга бўлди ва солиққа тортишнинг 
барча асоси бўлувчи ҳуқуқий меъёрларни ягона ҳужжатга тўплади. 
Солиқлар имтиёзларини тизимлаштирди; фойда, мол-мулк, қўшилган 

---

331 
қийматни ҳисобга олиш ва солиққа тортишнинг халқаро тизимини 
ўрганиш ва ундан фойдаланишга имкон яратди.
Бу босқичда юридик шахсларга, биринчи навбатда кичик ва ўрта 
бизнес учун солиққа тортиш, ҳисобга олиш ва ҳисоботнинг 
соддалаштирилган тизимини барпо этишга эришилди. Кичик 
тадбиркорлик субъектлари иҳтиёрий асосда умумдавлат ва маҳаллий 
солиқлар ҳамда йиғимлар жамламаси ўрнига ягона солиқ тўлай 
бошладилар. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 
1998 йил 15 апрелдаги 159–сон қарори билан Кичик корхоналар ва 
микрофирмалар учун солиққа тортишнинг соддалаштирилган 
тизимини қўллаш тартиби жорий этилди. 
Ягона солиқнинг солиққа тортиладиган оборотларга нисбатан 
фоизларда ўша вақтда қуйидаги ставкалари белгиланган эди: 
Савдо харид, воситачи, улгуржи сотиш, таъминот корхоналари – 
ялпи даромаддан 25 фоиз; 
қишлоқ хўжалиги корхоналари – 5 фоиз; 
Халқ хўжалигининг бошқа соҳалари корхоналари – 10 фоиз. 
Агар илгарилари акцизланадиган товарларни ишлаб чиқарувчи 
корхоналарга соддалаштирилган солиққа тортиш тизими кирмаган 
бўлса, 1999 йил 10 октябрдан бошлаб улар акциз солиғини тўлаш 
шарти билан мазкур тизимни қўллаш тартиби ўрнатилган. 
Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 10 апрелдаги 153-сон қарори 
билан тасдиқланган савдо ва умумий овқатланиш корхоналарини 
солиққа тортиш тартибига мувофиқ ялпи даромад савдо корхоналари 
учун ягона солиққа тортиш объекти бўлди. Јўша вақтларда солиқ 

---

332 
ставкаси даромадлик даражасига ва фаолият турлариги қараб 
гуруҳланарди. 
1999 йилдан бошлаб қишлоқ хўжалик кооперативлари 
(ширкатлари), фермер хўжаликлари, агрофирмалар, қишлоқ хўжалик 
маҳсулотларининг бошқа ишлаб чиқарувчилари Республика 
Президентининг «қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчилари учун 
ягона ер солиғини амалга киритиш тўғрисида»ги Фармони ҳамда 
Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 26 декабрдаги 539-сон қарори 
асосида ишлаб чиқилган бюджет билан ҳисоб-китоблар механизмига 
кўра ягона ер солиғи тўловчилари бўлдилар. У амалдаги барча 
умумдавлат ҳамда маҳаллий солиқлар ва йиғимлар ўрнига амалга 
киритилади. Шунингдек, ушбу солиқ турига доир имтиёзлар ҳам 
белгиланди. Бу қишлоқ мехнаткашларига ҳисобот хужжатларини 
қисқартириш 
имконини 
берувчи 
солиққа 
тортишнинг 
соддалаштирилишига яна бир мисолдир. 
2010 йилда давлат солиқ сиёсатида маҳсулот ишлаб чиқарувчи 
корхоналардан солиқ оғирлигини янада камайтира бориш, четга 
қатъий 
алмаштириладиган 
валюта 
маҳсулотларни 
экспорт 
қилганларга ҳам даромад (фойда)га солиқдан, ҳам мол-мулк 
солиғидан пасайтирилган регрессив солиқ ставкаси қўллаш 
сиёсатини юритиш жорий этилди. Солиқлар тизимига тўғри солиқлар 
салмоғини камайтира бориш ва эгри солиқлар салмоғини 
оширабориш сиёсати юргизила бошланди.