1-Мавзу: Кириш. Зоология фани ва унинг вазифалари, тарихи зоология фанлар системаси


Хар хил киприклилар туркуми (Heterоtрicha)



Download 3,81 Mb.
bet9/54
Sana23.02.2022
Hajmi3,81 Mb.
#152867
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   54
Bog'liq
Зоолог (умурткасизлар). 765343a6d8d766030b9a1a39e141d175

Хар хил киприклилар туркуми (Heterоtрicha).

Бу туркумининг характерли вакили каннайча хисобланади. Ташки томондан кенг огизли каннайчани эслатадиган стентор ингичкалашган кисми билан олдинга харакатланади. Баъзида эса пастки томони билан бирор нарсага ёпишиб утрок холда яшайди. Каннайчалар таъсирланганда уларнинг танаси кучли кискариб, юмалок шаклга киради. Тананинг олдинги кисмида каттагина теристом ва огизча булиб, унинг атрофида икки хил спирал шаклида йирик киприкчалар, пастки кисмида эса жуда нозик киприкчалар жойлашган. Стентор микроблар, чириндилар ва турли сув утлари билан озикланади.


3.Доира киприкли инфузориялар (Рeritricha) кенжа синфи.
Булар орасида купинча утрок, сув утлари ёки сувдаги майда хайвонлар танасига ёпишиб хаёт кечирувчи сувайкалар инфузорияси жуда характерлидир. Бу инфузориялар ингичка поячалари билан бирор жисмга ёпишиб купчилик булиб яшайди. Поячага жойлашган каннайчасимон тананинг устки кисмида икки катор доира шаклида жойлашган киприкчалар булиб, уларнинг уртасида ва рамкасимон теристом огизча ва тулкинланувчи мембрана булади. Буларда макронуклеус чузик танача шаклида булиб, битта макронуклеус бор. Сувайкалар булиниб купаяди. Булингин индивидларни бири поячага бирикканича колиб, иккинчи поячасиз индивид бир канча вакт сузиб юради ва нихоят узидан пояча хосил килиб, утрок яшашга утади.
Доира киприклилар уртасида коллония булиб яшовчи турлари хам бор. Бу хилдаги турларда булиниш натижасида етишган индивидлар ажралиб кетмай, колония хосил килиб уни катталаштириб боради.
Паразит инфузориялар. Бу инфузорияларнинг бир канча хил умурткасиз ва умурткали хайвонларда хамда инсонларда паразитлик билан хаёт кечирувчи турлари нихоятда куп булиб, булар хар хил туркуми ва гурухларга мансубдир.
Балантидиум одамларнинг ингичка ёки йугон ичагида паразитлик килади. Катталиги 30-150мк келади. У тенг киприклилар кенжа синфига мансуб. Танаси ловиясимон, бу паразит ингичка ичак девори хужайраларига щтиб, у ерда жароъат хосил ыилиши билан хавфлиыонли ичбуруь касалини вужудга келтиради ва ыизил ыон таначани ютиб овыатланади. Балатидиум йщьон ичакда яшаган ваытда одамга зарар етказмайди, лекин бундай одамлар паразитнинг цисталарини тарыатадилар.
Билатидиум чщчыа, сичыон, каламуш ва одамсимон маймунларнинг ичагида ъам паразитлик ыилади. Эътимол у кщпинча чщчыа тезаги билан тарыалувчи цисталашган авлоди орыали одамга юыади. Билатидиум юыыан бемор тезда даволаниши керак.
Ихтиофтириуслар ыарп, сазан, гулмой ва бошыа балиыларнинг терисида, сщзьичлари ёки жабраларида парзитлик ыилувчи йирик, яoни 0,5 1 мм катталикдаги инфузориялар бщлиб, хавза балиычилик хщжалигига катта зарар етказади. Балиы терисида хужайраларни кемириб яшовчи ихтиофтириус бир неча сщтка давомида щсиб, терида йирик жароъат ъосил ыилади ва балиыларни кщплаб нобщт бщлишига сабаб бщлади. Бу паразит махсус ривожланиши цисталаниб кщпайиши орыали соьлом балиыларга юыади. Етилган паразит цисталаниб, сув тубига чщкади ва циста ичида бщлиниб, мингларча майда «кезувчи» индивидлар ъосил ыилади. Цистадан чиыыан мана шундай кезувчи паразитлар соьлом балиылар терисига кириб, касаллик вужудга келтиради.

Сщрувчи инфузориялар - (Suctоria) синфи.


Бу инфузориялар учун вояга етган даврда киприкчалар бщлмаслиги, буларнинг щрнига бир нечта махсус сщрувчи щсимталар пайпасловчилар бщлиши характерлидир. Деярли хамма турлари пояча воситасида бир нарсага ёпишиб, щтроы хаёт кечиради.
Сщрувчи пайпаслагичларнинг учи бир оз йщьонлашган. Улар овыатни ушлаб олиш ва сщриб щзлаштиришга хизмат ыилади агарда сукториянинг ёнидан биронта туфелька ёки бошыа инфузория сщзиб щтгудек бщлса, сщрувчи пайпасловчилар дархол уни ушлаб ыолади ва шу холда унинг танасидаги хамма ыисмини сщриб, эндоплазмасига щтыазади. Сукториялар щтроы йиртыич инфузориялардир.

Таянч иборалар:


Инфузория, цистасимон, теристом, трихоцисталар, вакуолалар, ыонpюгация, ыорин киприклилар, хар хил киприклилар, доира киприклилар, сувайка, балантидиум, эхтиофтириуслар, сщрувчи инфузориялар.
Адабиётлар:
Мухаммадиев А.А. «Умуртыасизлар зоологияси». Т, «Щыитувчи», 1976йил, 67 77 бетлар.
Доьелp В.А. «Зоология без почвоночнpiх». Изд. 7-е. М. «Вpiсшая школа» 1991 год, стр. 72 91.
Жизнp животнpiх. в6-ти томах. Т-1. М. «Просвешение», 1968 год.
Натали В.Ф. «Умуртыасиз ъайвонлар зоологияси». Т. «Щрта ва Олий мактаб». 1960 йил.



  1. Кщп хужайрали хайвонлар кенжа олами. Паразоа (Рarazоa) катта бщлими. Булутлар (Рlagоzоa) типи. Булутларнинг умумий тавсифи, тузулиши, кщпайиши, тарыалиши, личинкалари, гемаулалари, асосий туркумилари.

Режа: 1. Кщп хужайрали ъайвонларга умумий тавсиф.



  1. Булутлар типига умумий тавсиф.

  2. Булутларнинг тузулиши, биологияси.

  3. Булутлар типининг таснифи.

  4. Булутларнинг табиатдаги роли.

Кщп хужайрали ъайвонлар бщлими вакиллари индивидуал ривожланиши мураккаб кечиши билан характерланади. Кщп хужайралиларда тухум хужайранинг кщп миыдорда бщлиниб, эмбрион вараычалари хамда турли органларни хосил ыилади. Кщп хужайралилар учта бщлимга бщлинади: Рhagоcytellоzоa,Рarazоa ва Еametazоa.


Рlagоzоa типига кирувчи кщп хужайралилар нихоятда содда тузилишга эга. Уларнинг танасининг катталиги 0,5мм дан 1 см гача бщлиб, у 2 ыаватдан иборат. Пластинкалилар типи вакиллари ташыи томондан эпителийсимон ва ички томондан паренхима хужайраларидан ташкил топган. Вакил: трихоплакс. Бу денгизларда, сув щтларида щрмалаб ъаёт кечиради. Буларда жинсий жараён 1975 йилда аниыланди. Уларнинг танаси жуда юпыа, кщлрангсимон пластинка кщринишда бщлади. Катталиги 4 мм. Бу тип вакиллари хивчинлар ёрдамида озиыланади. Асосан жинссиз бщлиниб кщпаяди.
Мезозоаларнинг келиб чиыиши бошыа типлар билан филогенетик муносабатлари ъам ноаниы. Бир гуруъ олимлар уларнинг содда тщзулишини бирламчи ходиса деб, мезозоа - содда хайвонлар билан юыори кщп хужайралилар щртасидаги щралиы гурух деб хисобланса, иккинчи гурух зоологлар уларни паразитлик натижасида соддалашган ёки личинкали холда ыолиб паразитликка мослашган дейишади. Ъаыиыатдан ъам уларни тщзулиши сщнги таъминни асослигини кщрсатади.
Рarazоzоa бщлимига булутлар типи (ьоваытанлилар) киради. Булутлар нихоятда содда тузилган кщп хужайрали хайвонлардир. Улар денгизларда, чучк сувларда щтроы холда ъаёт кечиради. Булутлар кщп хужайрадан ташкил топса ъам тщыима даражасигача ривожланмаган. Уларда марказий бщшлиы парагастрал бщлади. Булутлар танасининг ташыи ва ички ыисмида эпителия характеридаги хужайралардан тузилган бщлиб, марказий бщшлиы ёки озиыланиш хоначалари деб аталувчи бщшлиылар хивчинли ва ёыачали хужайралар хоанацитлар билан ыопланган бщлади. У овыат хазм ыилиш вазифасини бажаради. Шу ыаватлар орасида шилимшиы мезогелия ыавати бщлиб, у ерда турли вазифаларни бажарувчи амёбасимон ва юлдщзсимон хужайралар бщлади. Кщпчилик булутларда турли шаклдаги минерал ёки органик моддадан тузилган скелет бщлиши характерли. Улар мезогелия ыаватида етишади. Булутлар танасини атрофида поралар бщлиб, улар орыали парагастрал бщшлиыыа сув ва ыислород киради. Ъазм бщлмаган сув ёки озиы моддалар осклум орыали ташыарига чиыарилади. Булутлар куртакланиш ва жинсий щл билан кщпаяди. Уларни шакли шарсимон, кадаксимон, кщзачасимон бщлиши мумкин. Булутларнинг 5000 яыин тури бор. Булар озиыланиш ва ёыачали хивчинли хужайраларнинг жойлашишга ыараб уч гурухга бщлинади.1. Асыон. 2.Циыон. 3. Лейыон.
Асыон типидаги булутлар майда ва содда тщзулган бщлиб, кщзачасимон шаклда, уларнинг катталиги 2 3мм, якка ёки 2-3 индивиддан тузилган. Уларнинг скелети склеобластдан ва археоцитдан иборат бщлади. Археоцит хужайралар бщлщт танаси зарарланганда тиклайди. Ички ыаватлар орасида мезоглия ыавати жойлашган.
Циыон типда тщзулган булутларнинг тана девори асыонларга нисбатан ыалин. Булардаги хонацитлар парагастрал бщшлиьида эмас, ташыи эпителия оралиьида хивчинли найчалар деб номланувчи ён бщшлиыларда жойлашган. Циыоннинг ташыи ыисми, каналчалар ва парагастрал бщшлиы яполоы эпителия хужайралари билан ыопланган. Озиы зарралари ва ыислород, сув окими билан поралар тешиклар орыали хоанацит хужайралар билан камераларга щтади. Сщнг парагастрал бщшлиыыа ундан осклум орыали ташыарига чиыарилади.
Лейыон типдаги булутлар тана девори мезоглея анча ыалин - кучли ривожланган.
Лейыонларда хоанацитлар мезоглия ыаватидаги махсус хоанацит хужайрали хоначаларда жойлашган. Бу хоначаларга сув билан озиы зарралар ва ыислород олиб келувчи найчалар орыали келади. Сщнг сув чиыарувчи найчалар орыали парагастрал бщшлиыыа щтиб, осклум орыали ташыарига чиыарилади. Уларнинг озиыланиши юыоридаги гурухларга нисбатан щзгача тузилган. Жинсий кщпаядиган турлари гермофродит, яни хунаса бщлиб, гаметалари мезоглияда етишади. Мезоглияда бир нечта амёбасимон хужайралар бирлашиб, тухум хужайрани, бошыалари бирлашиб сперматозоидни хосил ыилади.
Буларни табиий системаси уларнинг скелет тузулишига асосланган. Булутларнинг скелети охак ёки кремний органик модда - спонгиндан тузилган. Бу скелетлар мезозоглия ыаватидаги склеробластларда бщлади. Скелет элементлари силлиы ёки бщртмали игначалар, 3-4 ёки 5-6 шохчали таначалар шаклида юлдщзчалар ёки соыачалар шаклида етишади. Спонгин булутлардаги скелет фаыат мураккаб тщыилган толасимон сопогин толасидан тузилган. Сопагин оысил саыловчи, ипаксимон, нозиы, ыайишыоы модда бщлиб, бщлщт танасини маoлум шаклда саылайди.
Булутлар жинссий, куртакланиш ва жинсий йщл билан кщпаяди. Уларда ташыи куртакланиш кщп учрайди, бу эса уларни колоннасини ортишидан муъим хисобланади. Чучук сувда яшовчи бодягаларда кщзда гемула яoни ыишловчи ички куртаклар ъосил бщлади. Гемула мезок линиядаги археоцит хужайралардан етишади. Хосил бщлган гемула ыалин ыобиыыа щралиб, скелет игначалари билан махкамланади гемулалар ыишлаб чиыыач, баъорда улардан ёш булутлар пайдо бщлади.
Жинсий кщпайиш, булутлар айрим жинсли ёки гермофродит. Гаметалари мезогалияда етишади. Мезогалияда археоцит хужайраларнининг бир ыанчаси бирикиб тухум хужайрани, бошыаларидан сперматозоидлар етишади. Майдаланиш натижасида хивчинли хужайралардан бирламчи бластула етишади, гаструла хосил бщлади. Ундан иккиламчи бластула ва иккиламчи гаструла хосил бщлади. Булутларда бирламчи ва иккиламчи гаструла турлича етилади. Охакли булутлар амфибластула, ыолган булутлар эса паранхимула личинкаси хосил бщлиши билан ривожланади. Булутлар уч синфга: 1.Охакли булутлар. 2. Шишасимон булутлар. 3. Оддий булутларга бщлинади.
Охак скелетли булутлар асыон, циыон, лейыон типда тузилган бщлиб, скелети охакдан тузилган. Улар саёз денгизларда яшайди.
Шишасимон булутлар катталиги 150см гача, денгиз ва океанларда яшайди. Мезоголия яхши ривожланмаган. Улар лейыон типда тузилган бщлиб, скелети кремний (IY) оксидидан иборат.
Оддий булутлар энг кщп тарыалган, айримлари чучук сувларда яшайди. Бу синфга кирадиган вакиллари лейыон типда тузилган. Уларнинг скелети органик ва кремний моддадан тузилган. Вакил бодяга. Булутларнинг иытисодий аъамияти катта эмас. Бодяга оиласига мансуб булутлар халы табобатида ишлатилади. Ховщз ва кщлларда яшайдиган булутлар сувни тозалашга ёрдам беради. Булутлар денгизларда 500 метргача чуыурликларда яшайди. Хатто 11 минг метр чуыурликда учрайди. Улар тошли биотопларда учрайди. Булутларнинг спонги скелети таркибида 14% гача йод моддаси бор. Бодяга бщлщти халы табобатида ишлатилади.

Таянч иборалар:


Кщп хужайралилар, мезозоа, порозоа, бщлщт, парагастрал, хоаноцит, амёбасимон ва юлдщзсимон хужайралар, поралар, асыон, циыон, лейыон, скелет, жинсий кщпайиш, бластула, охак склетли, шишасимон булутлар, оддий булутлар, бодяга, амфибластула, паренхимула.
Адабиётлар.
Мавлонов О., Хщррамов Ш., «Умуртыасизлар зоологияси» Т. «Меънат» 1992 йил, 164 чи бетлар.
Доьелp В.А.,«Зоология без позвоночнpiх» М. «Вpiсшая школа» 1991год. Стр. 93 113.
Натали В.Ф.,«Зоология без позвоночнpiх» М. «Просвешение» 1975 год. Стр. 107.
Жизнp животнpiх. в-6-ти томах. Т-1. М. «Просвешение» 1968год.
Натали В.Ф.,«Умуртыасиз хайвонлар зоологияси» Т. Щрта Олий мактаб, 1960 йил.
6. Мавзу. Нурсимон симметриялар (Raоiata) бщлими. Коваичлилар типи. Гидрасимонлар, сцифоидлар, маржон полиплар синфларига тавсиф. Уларнинг тузулиши, кщпайиши, ривожланиши, тарыалиши, аъамияти.

Режа: 1. Коваичлилар типига умумий тавсиф.


2. Гидрозоидлар синфи вакилларининг тузулиши.
3. Гидрозоидларнинг кщпайиши, тарыалиши, ахамияти.
4. Сцифлоитлар медузалар тузулиши, тарыалиши.

Ковакичлилар типига 9 мингга яыин тур киради. Кщпчилик турлари денгизларда, айрим турлари чучук сувларда учрайди. Щтроы эркин, якка холда ёки калония бщлиб яшайди, Улар танасининг катта ыисмини эгаллаган. Марказий бщшлик бир ваытнинг щзида ичак ва тана бщшлиьи бщлиб хизмат ыилади. Ичак тана (гострал) бщшлиьи оьиз тешикчаси орыали ташыи мухит билан туташган. Гастрал бщшлиы деворий эктодерма ва эндодерма, юпыа мезоглия ыаватидан ташкил топган.


Ковакичлилар халтасимон хайвонлардир. Оьиз атрофи бир неча пайпаслагичлар билан щралган. Овыат тана бщшлигида хазм бщлади, хазм бщлмаган ыолдиы яна оьиз тешиги орыали чиыарилади.
Эктодермада жойлашган махсус отилувчи пенетрант, волpвент, глютинант хужайралар мазкур тип учун харктерли бщлиб. Улардан отилиб чиыадиган захарли ип - щлжасини ушлаш ва химоя вазифасини бажаради. Бу тип 3 синфга бщлинади.
Синф - Гидрозоидлар.
2. Синф - Сцифоид медузалар.
3. Синф Ыоралл (маржон) полиплар.
Гидрозоидлар синфига 2800 га яыин турлар киради. Уларнинг тана бщшлигида тщсиылар бщлмайди. Нерв системаси оддий тузилган. Жинсий хужайралари эктодермада хосил бщлади.
Бу синфга гидроидлар ва сифонофорлар кенжа синфлари киради.
Гидроидлар кенжа синфига энг содда тузилган чучук сув гидраси мисал бщлади. Чучук сув гидраси кщллар, бщлоыларда сув щсимликлари ва бошыа субстратларга ёпишиб щтроылик билан хаёт кечиради. Гидраларнинг танаси чщзиы, халтача ёки цинлидрга щхшайди. Пастки субстратга ёпишган томони товон дейилади. Товоннинг ыарама-ыарши томонида оьиз тешиги жойлашган.
Оьиз тешиги атрофида 5-12 та пайпаслагичлар жойлашган.
Гидра танаси девори ташыи эктодерма ва ички эндодермадан тузилган.
Гастрал бщшлик оьиз орыали ташыарига очилган. Гастрал бщшлик пайпаслагичлар ичига хам давом этади. Гидра танаси бир неча хил хужайралардан тузилган. Эктодерма ыаватлари цилиндирсимон ёки кубсимон - мускул хужайралардан иборат. Бу холларда ыисыарувчи мускул толалари бщлиб, улар гидра танаси бщйлаб узунасига жойлашган. Улар ыисыарганда гидра танаси ва пайпаслагичлари тортилади. Эндодермада мускул хужайралари толалари кщндаланг бщлиб, халыа шаклида жойлашган. Эндодерма хужайра мускуллари ыисыарганда гидра танаси ингичкалашиб щзаяди.
Эпителий- мускул хужайралари орасида отилувчи хужайралар жойлашган. Улар уч хил: волвентлар, гулютинант, пенитрант хужайралари бщлади. Отувчи хужайралар пайпаслагичларда кщп жойлашган.
Эндодерма асосан хазм ыилиш функциясига эга - мускул ва махсус без хужайралардан иборат. Улар 1-3 хивчинли, сохта оёылар хосил ыилиб гастрал бщшлиьидаги зарраларни ыамраб олади ва хужайра ичида хазм ыилади.
Гидра асосан ыисыичбаыасимонлар (дафния, циклоп) билан озиыланади.
Гидралар жинсий ва жинсиз кщпаяди. Кщпчилиги айрим жинсли, бир неча тури гермофродит. Тухум хужайра эктодермада, сперматазоидлар эса оьизга яыин ыисмда жойлашган.
Гидрозоитлардан асосан гидралар якка яшайди. Денгиз гидрополиплари (оdelia) жуда кщп индивидлардан иборат колония хосил ыилади. Колония умумий поядан ва унда жойлашган жуда кщп шохлардан иборат. Хар бир шохлар ичида индивид гидрант жойлашган. Гидрантларнинг гастрал бщшлиьи колония пояси ва шохлари орыали щтадиган бщшлиыыа тщташиб туради. Колония пояси пишшиы органик пщст перидерма билан ыопланган.
Вакил: Обелия полипи денгиз суви тубида щтроылик билан хаёт кечиради.
Гидроид медузалар гидрантлардан куртакланиш орыали хосил бщлади. Улар майда 2-15мм, эркин яшайди.Шакли соябонсимон. Соябоннинг ботиы ыисмида оьиз пойчаси ва катта пайпаслагичлар бщлади. Оьиз тешиги гастрал бщшлиыыа очилади. Бу бщшлик марказий ошыозон бщшлиьидан, ундан соябон четига ыараб кетадиган радиал найлар ва соябон чети бщйлаб жойлашадиган халыа найидан иборат. Одатда радиал найлар 4та ёки 4 карра миыдорда бщлади. Ошыозон, радиал ва халыа найлар биргаликда гастроваскщляр бщшлиы, яoни ичак найлар системасини хосил ыилади.
Гидроид медузаларнинг сезув органлари ва нерв системаси бир мунча язши ривожланган. Сезув органлари соябоннинг ыирьоы ыисмида жойлашган 8 та кщзлардан ёки 8 та мувозанат органлардан иборат. Баoзи турларда кщзчалар ривожланга. Баoзиларда эса мувозанат органлари бщлади. Кщзлар содда, ёруьлик хужайралари ва пигментлардан тузилган.
Медузалар айрим жинсли, жинсли безлар соябоннинг остида радиал найлар яыинида ёки оьиз поясида эктодерма билан мезоклея оралиьида жойлашган хужайралардан иборат. Оталанган тухум хужайралардан паранхимула деб аталган киприкли личинка, планула личинкаси ривожланади. Планула маoлум ваыт сщзиб юриб, кипригини йщыотади ва сув тубидаги нарсаларга ёпишиб олади. Планула полипга айланади. Гидроид полиплар (обелия) нинг хаёт циклида щтроы полип ва эркин яшовчи медуза деворлари галаланади.

Сифонофоралар кенжа синфи Siрhоnорhоra


Сифонофоралар сув юзасида ёки сув юзаси яыинида сщзиб, колонна бщлиб яшовчи полиплардир. Улар суви илиы денгизларда тарыалган.
Сифонофоралар колоннаси полиморф бщлиб, узунлиги 1-2смдан 2-3 мга етади. Коллонна индивидлари поя бщйлаб жойлашган бщлиб, умумий гастроваскщляр най орыали щзаро туташган. Бошыа сифонофораларни асосий пояси ыисыарган бщлиб, индивидлар поясининг пастки кенгайган учида жойлашган.
Кщпчилик сифонофоралар колоннасининг устьки ыисмида махсус пуфак пневматофорий бщлади. Унинг юыори ыисми газга тщлган, пастки ыисмида газ ишлаб чиыарадиган безлар жойлашган.
Физалия пайпаслагиялари узунлиги 20 мга етади.

Сцифоид медузалар синфи Scyрhоzоa


Улар асосан, эркин якка холда яшайди. Буларнинг хаёти асосан медуза даврида щтади, полип даври жуда ыисыа бщлади. Сцифоид медузалар соябони четида 8, баoзан 16та сезув таначалари ропалиялари бщлади. Хар бир таначада биттадан статоцит ва кщзча жойлашган. Уларнинг соябони четида кщп пайпаслагичлари осилиб тууради. Пайпаслагичлари ва оьиз бщлаклари эктодермасида отувчи хужайралар жойлашган.
Оьиз тешиги соябон тешиги остки томонида у ыисыа эктодерма ъалыум орыали ошыозонга очилади. Кщпчилиги айрим жинсли. Жинсий безлари таыасимон бщлиб, ошыозон камералари деворидажойлашган. Тухум хужайралар сувда оталанади. Уруьланган тухумдан планула личинкаси чиыади. Личинка субстратга ёпишиб, майда полип сцифистомни хосил ыилади. Сцифистом кщндалангига куртакланиб стробиллага айланади. Стробилла четлари чуыур кесилган бир неча дискадан иборат. Дисклар стродилладан ажралиб, ёш медузалар эфераларга айланади. Эфералардан майда медузалар ривожланиб чиыади.
Сцифоид медузалар синфи бир неча туркумига бщлинади. Ставромедузалар, кубомедузалар, семоистомие кабилар.

Ыорал полиплар синфи Anthоzоa


Ыорал полиплар фаыат денгизларда щтроы хаёт кечиради. 6000дан ортиы тур киради. Кщпчилик турлари колония хосил ыилади. Катталиги бир неча мм дан бир неча 10смга, айрим турлари 1мгача бщлади. Ыорал полиплар насл алмашмайди, яoни фаыат полип шаклида учрайди. Медуза даври бщлмайди.
Якка полиплар цилиндрсимон танасининг ясси товон ыисми субстратга ёпишиш учун хизмат ыилади. Оьиз тешиги полипнинг учки ыисмида жойлашган. Оьиз тешиги 8 ёки 6 карра миыдорда пайпаслагичлар билан щралган. Оьиз найига щхшаш узун халыумга очилади. Хаыум девори гастрал бщшлиыыа очилиб туради. Халыумнинг бошыа ыисми орыали сув гастрал бщшлиьидан оыиб чиыади. Шу усулда гастрал бщшлиыдаги сув доимо алмашиниб туради. Сувнинг янгиланиб туриши полип танасини кислород билан таoминланишида, озиыланишида катта ахамиятга эга. Гастрал бщшлиы эктодерма билан ыопланган бщлиб, парда тщсиы секта ёрдамида камераларга бщлинган. Секталар сони пайпаслагиялар сонига тенг бщлади Секталар эктодерма билан ыопланган мезоглеядан иборат.
Ыорал- полиплар гидроидларга нисбатан анча мураккаб тузилган.Уларнинг юпыа базал мембранаси урнига ыалин мезоглея эктодермадаги эпителий- мускул хужайралари урнига ихтисослашган бщйлама ва халыа мускуллар ривожланган. Бундай мускуллар секталарда хам бщлади.
Колония бщлиб яшовчи ыорал полиплар охак, баoзан муьщз скелет хосил ыилади. Якка яшовчи кщп ыоралларнинг скелети бщлмайди. 8 нурлилар скелети мезоглеяда, 6 нурлилар скелети эса эктодермадермада жойлашган. Якка яшайдиган йирик ыораллар актинияларнинг скелети бщлмайди. Актиниялар пайпаслагичлари сезгир бщлади. Улар таъсирида танаси ыисыартиради. Актиниялар йиртыич бщлиб, ыисыичбаыасимонлар, моллюскалар ва бошыалар билан озиыланади.
Ыоралл полиплар жинссиз ва жинсий кщпаяди. Якка яшовчи полиплар (актиния) баoзан бщлиниб кщпаяди. Колонияли турлари эса куртакланади. Ыоралл полиплар одатда айрим жинсли. Жинсий безлар секталар энтодермаси ва мезоглеяси щртасида жойлашган. Сперматазоитлар секта эпителийсидан тана бщшлиьига, ундан оьиз тешиги орыали сувга чиыиб кетади. Урьочисининг оьиз орыали кириб тухум хужайрани уруьлантиради. Тухумдан киприкли планула личинкаси ривожланиб чиыади. У субстратга ёпишиб полипга айланади.
Карлл полиплар икки кенжа синфга бщлинади.

  1. 8 нурлилар кенжа синфи.

Уларнинг 8та пайпаслагичлари. 8та сектаси бщлади. Хамма авлодлари колония бщлиб яшайди.
Кщп тарыалган алциониум бута ёки дарахтга щхшайди. Шохланган пояда 100ларча индивид полипчалар жойлашган.

  1. 6 нурлилар кенжа синфи.

Пайпаслагичлар ва тана бщшлиьи жуда кщп. Уларнинг сони 5 карра миыдорда бщлади. Бешта тури маoлум. Актиниялар ва мадрепоралар кенг тарыалган.
Актиниялар анча йирик, цилиндрсимон якка яшовчи полиплар. Уларнинг скелети бщлмайди. Тана диаметри 60см.
Мадрипоралар туркумига каралл рифлар киради. Карлл рифлар анча баланд 2м, баoзан 4м га етади.
Таянч иборалар.
Ковакичлилар, гастрал бщшлиы, гидрозоитлар, гидра, отувчи хужайралар, денгиз гидрополиплар, обелия гидрополип, медуза, паренхимула, планула, сцифонофоралар, сцифоид медузалар, Карлл полиплар, 8 нурлилар ва 6 нурлилар, рифлар, секта, актиния, модропор, пайпаслагич, мускул хужайраси, халыум.
Адабиётлар.
Мавлонов. О., Хщррамов Ш., «Умуртыасизлар зоологияси» Т. «Меънат» 1998 йил, 127 124 бетлар.
Мухаммадиев А.М., «Умуртыасизлар зоологияси» Т. «Щыитувчи» 1995 йил, 116 бет.
Доьелp В.А., «Зоология безпозвоночнpiх» М. «Вpiсшая школа» 1991 год стр. 114 143.
Жизнp животнpiх. В.6-ти томах. Т- М. «Просвешение» 1968 год.

Download 3,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish