Антителалар ўзгарувчанлигининг селектив назариялари нисбатан маҳсулдор бўлиб
чиқди. Барча селектив (саралаш) назариялари асосида антителаларнинг ўзига хослиги
олдиндан белгиланган ва антиген иммуноглобулинларнинг ўзига хослиги бўйича тегишли
саралаш фактори сифатида намоён бўлади.
1995-йили селектив (сараланиш, саралаш) назарисини Н. Ерне илгари сурган эди.
Унинг тасаввурларига кўра организмда турли ўзига хосликлар билан антитела мавжуд
бўлади. Антитела керакли антиген билан таъсирлашгандан сўнг хўжайра мононукленлари
томонидан ютилиб, дастлабки ўзига хослик антителаларининг ушбу хўжайралари билан
фаол маҳсулот ҳосил бўлишига олиб келади.
Иммунологияда М.Ф. Бернетнинг (1959) иммунитетнинг клонал-селектив назарияси
(уруғли саралаш) алоҳида ўрин тутади. Унда устунсимон гематоген хўжайрасидан
лимфоцитларнинг ажралиб чиқишидаги ва антителалар синтезига жавоб берадиган
керакли генларда мутацион ўзгаришларга олиб келувчи жараёнларда бир муайян ўзига
хослик билан таъсирлашишга қодир бўлган клонлар (уруғлар) пайдо бўлади дейилади. Шу
каби таъсирлашишлар натижасида ўзига хос сараланган клон пайдо бўлиб, у берилган
ўзига хослик билан ё антителани беркитади, ёки қатъий бир хўжайра реакциясини
таъминлаб беради. Берент томонидан илгани сурилган иммун тизими ҳосил бўлишининг
клонал-селектив принципи ҳозирги кунда тўлиқ ўз исботини топди. Назариянинг
камчилиги антителларнинг хилма-хил бўлиши фақатгина мутацион ўзгаришлар
натижасида пайдо бўлади деган тасаввурнинг мавжудлигидир.
Ўзига хос бўлган клонлар селекцтясининг асосий принципи Л. Худнинг пайдо бўлган
линия назариясида сақланиб қолган. Бироқ клонларнинг хилма хил бўлишига биринчи
сабабни муаллифлар иммуноглобулинли генларнинг ўзгаришга учраш даражасининг
юқорилиги билан эмас, уларда пайдо бўлган дастлабки вжудга келиш жараёнида
кўрмоқдалар. Иммунитглобулинларнинг ўзгарувчанлигини назорат қилувчи V-
генларнинг барча жамланмаси олдинига геномда тасвирланган бўлиб, авлоддан авлодга
ўзгаришларсиз узатилиб келинмоқда. В-хўжайралар ривожланиши жараёнида
иммуноглобулин генларнинг рекомбинацияси рўй бериб, алоҳида ажратиб олинган ва
етилган В-хўжайра бир турдаги ўзига хос иммуноглобулинни ситез қилишга қодир.
Шундай кўпгина ўзига хосликларга эга бўлган хўжайра муайян иммуноглобулинни ўзига
хослиги жиҳатдан ишлаб чиқувчи В-хўжайралар клонининг манбаи саналади.
Барча мазкур назарий қоидаларни бирлаштирувчи ҳолат антиген – фақатгина
селекция фактори, аммо ўзига хослик шаклланишида иштирок этмайди деган тушунчага
ишонишдир.
Do'stlaringiz bilan baham: