равишда пролиферациялана бошлайди, томирларнинг ғоваклиги камаяди, натижада –
ишемия ва трансплантат некрози вжудга келади.
Гипериммуннли қабул бўлмаслик трансплантат антигенлари илгари репципиент
организмига тушган ҳолларда рўй беради (қон қуйишда ёки бундан олдинги
трансплантацияда). Реакция бир неча соат мобайнида (баъзан дақиқаларда) бевосита
гуморал тарзда жуда тез ривожланиб боради. Натижада майда томирлар тромбози,
трнансплантат инфаркти, “трансплантат-хўэайин” чегарасида хўжайраларнинг лизиси
рўй беради. Бу жараённи ортга қайтариб бўлмайди.
Битиб кетмаслик реакциясини тўхтатиш учун бегона антигенларга реципиент
реакциясини камайтирадиган ёки тўхтатадиган
иммунодепрессиядан
фойдаланилади.
Бунга, масалан Т-хелпер хўжайралари томонидан ажратиладиган модда – интерлейкин-2
таъсирига қаршилик кўрсатган ҳолда, улар бегона антигенлар билан учрашганда
фаоллашган вақтда эришиш мумкин бўлади. Интерлейкин-2 Т-хелпер хўжайраларининг
ўзларнинг кўпайишига сигнал тарзида таъсир қилади, улар эса, ўз
навбатида, иммун
тизими В-хўжайралари томонидан антителалар ишлаб чиқарилишини қўллаб қувватлайди.
Кучли иммунодепрессив таъсирга кўплаб кимёвий бирикмалар орасида органларни
кўчириб ўтказишда кўпроқ фойдаланиладиганлари азатиоприн, циклоспорин ҳамда
глюкокортикоидлардир. Афтидан, азатиоприн хўжайра ядросига ҳамда ундаги ДНК га
таъсир қилган ҳолда кўплаб бошқа бўлиниб турадиган хўжайралардаги (шу жумладан
илик хўжайраларида ҳам) сингари хўжайралар ичидаги моддалар алмашинувини
блоклаган ҳолда таъсир кўрсатса керак. Натижада Т-хелперли ва бошқа
лимфоид
хўжайраларининг пролиферацияга қобилияти пасаяди. Буйрак усти безларининг
глюкокортикоидлари – стероид гормонлари ёки уларга ўхшаш ситетик моддалар – кучли
таъсир кўрсатади, аммо ўзига хос яллиғланишга қарши таъсир кўрсатмайди ва бевосита
хўжайралар томонидан иммун реакцияларини йўқ қилади.
Кучли иммунодепрессив восита интерлейкин-2 реакцияларига қаршилик кўрсатган
ҳолда хўжайраларнинг Т-хелперларига сараланган ҳолда таъсир кўрсатадиган
циклоспорин саналади. Азатиоприндан фарқли равишда у иликка зарарли таъсир
кўрсатмайди, яъни қон ишлаб чиқариш тизимини бузмайди, бироқ буйракларни
зарарлайди.
Т-хўжайраларга таъсир этувчи биологик омилларни ҳамда битиб кетмаслик
жараёнини бостиради; унга антилимфоцитар глобулин ҳамда анти-Т-хўжайрали
моноклонал антителалар киради.
Иммунодепрессантларнинг зарарли ножуя таъсирлари сингари кўринишда улардан
одатда у ёки бу аралашма кўринишида
фойдаланилиб, ҳар бир препарат дозасини
камайтириш имконини беради ва бу орқали унинг зарарли таъсири камайтирилади.
Афсуски, кўплаб иммунодепрессив воситаларнинг тўғридан-тўғри таъсири ятарлича
ўзига хос эмас: улар нафақат битиб кетмаслик реакцияларини бостиради, балки
организмнинг бошқа бегона антигенларига, бактерияал ҳамда вирусли антигенларига
қарши ҳимоя реакцияларини ҳам ишдан чиқаради. Шунинг учун шунга ўхшаш
препаратларни қабул қилган инсон турли хил инфекциялар олдида ҳимоясиз бўлиб
қолади.
Битиб кетмасликни бостирадиган бошқа методлар – бу
реципиентнинг бутун
танасини, унинг қонини ёки органни кўчириб ўтказган жойини рентген нурларидан
ўтказиш; талоқ ёки тимусни олиб ташлаш; асосий лимфатик қон айланишидан
лимфоцитларни ювиб чиқариши саналади. Самарасизлик ёки зарарли асоратларни
қолдиргани боис ушбу методлардан амалиётда деярли фойдаланиш имконсиздир. Бироқ
лимфоид органларни танлаган ҳолда рентген нурларини қабул қилиши лаборатория
ҳайвонларида ҳамда инсонлардаги органларни кўчириб ўтказишда қўлланилган баъзи бир
ҳолларда ўз самарасини исботлади. Аллотрнасплантатнинг битиб кетмаслик эҳтимоли яна
қон қуйишни ҳам
камайтиради, айниқса айнан уша органи кўчириб ўтказилаётган
донорнинг мақсадли қонидан фойдаланишда.
Трансплантацион иммунитет трансплантацион антигенлар бўлиши билан
изоҳланади:
МНС антигенлари;
АВ0 ҳамда Rh тизими эритроцитлари антигенлари;
Y –хромосома орқали кодланадиган гистомутаносиблилик антигенларнинг кичик
комплекси.
Донордан реципиентга орган ёки тўқимани кўчириб ўтказишда икки механизм бўйича
битиб кетмаслик реакциялари ривожланиши мумкин:
1.
"хўжайин трансплантатга қарши";
2.
"трансплантат хўжайинга қарши"
– иликни кўчириб ўтказишда, ИДС ўткир
кўринишида ривожланади.
Do'stlaringiz bilan baham: