Протектив
иммунитет
Антител
а
ГЗТ
эффекторлари
Цитотаксик Т-
лимфоцитлар
Жавобнинг эффектив фазаси
Иммунологик хотира
saqlab qoladigan hamda uzoq muddat yashay oladigan T– hamda V–limfotsitlari. Immunologik
xotira antigenni qaytadan jo’natishga (kiritishga) jadallashgan o’ziga
xos javobning namoyon
bo’lishidir.
Immun reaktsiyasi (javobi) vaqtida patogen iliminatsiyasi (halok bo’lishi, yo’qolishi)
sodir bo’ladi. Immunitet orqali kechadigan unga chidamlilik yuqorida aytib o’tilgan omillar
(antitela, tsitoksik T-limfotsitlar, orttirilgan va tabiiy immunitetning boshqa faollashtirilgan
hujayralari) bilan amalga oshadi (2 rasm).
Ammo mazkur hujayralar hamda gumoral omillarning (faktorlarning)
yashash muddati
chegaralangan. Ular parchalanishga uchragach organizm patogenga immunitet saqlab qoladi,
biroq u boshqa asosga ega bo’ladi. Yuqorida immun raektsiyasi chog’ida effektor hujayralar
bilan bir vaqtda joriy immun reaktsiyasiga (javobigan) qo’shilmaydigan, ammo usha antignlar
bilan qayta uchrashganda himoya hujayralarining (to’qimalarining)
birikmasini hosil qiluvchi
xotira hujayralari (to’qimalari) hosil bo’lishi haqida ta’kidlab o’tilgan edi.
Xotira hujayralari oddiy hujayralardan morfologik jihatdan farq qilmaydi, ammo sodda
limfotsitlardan farqlanuvchi retsirkulyatsiya yo’lini ochib beruvchi qator o’ziga xos membranali
molekulalarni olib yuradi. Xotira hujayralari har bir kloni (nasl) hujayralari soni odiy limfotsitlar
klonlaridagi miqdordan 2 – 3 hissa yuqoriroq.
Javobning effektiv fazasi
2 rasm
. Infektsiya davrida moslashuvchan immun himoyasi namoyon bo’lishining vaqt
dinamikasi. Potagen kiritilgandan so’ng muddatlar abstsiss o’qi bo’ylab belgilangan
Xotiraning V-hujayralarida sekretsiyaga uchraydigan antitelalar izotopining o’zgarishi
bosqichi o’tib bo’lib, ularning immunoglobulinlari V-genlari
embrion
(murtak) markazlarida ro’y bergan somatik (jismoniy) mutatsiyalarga (o’zgarishlarga) ega.
Xotiraning CD4+ T-hujayralari subpopulyatsiyada o’zgarishga uchrab bo’lgan. Bularning
barchasi ikkinchi immun javobning – antigen bilan qayta uchrashganida immun javobining
(reaktsiyasining) rivojlanishini tezlashtiradi. Biroq xotira hujayralarining bunday orttirilgan
samaradorlik hislati hali to’liq aniq emas. Xotiraning T-hujayralari – dastlabki immun javobida
hosil bo’ladigan o’zoq vaqt umr ko’ruvchi retsirkulyar kichik limfotsitlardir.
Ular antigenlar
determinanti xossalarini “yodda saqlab qoladi” hamda usha antigenni qaytadan aniqlashda
tezkor hamda kuchaytirilgan javob reaktsiyasini rivojlantiradi. Xotiraning T-hujayralari sodda va
samarador T-limfotsitlardan uchrab turish chastotasining kattaligi, membranali molekulalarnng
yuqori
ekspressiyasi, ikkilamchi immun reaktsiyasi rivojlanishi uchun yallig’lanuvchi
mediatorlar hamda koretseptor signallarga talabning kamligi bilan ajralib turadi.
1
Ma’lumki, amaliy immunologiyaning asosiy hamda eng samarali yo’nlishi bilan ushbu
fanning – vaktsinatsiyaning, ya’ni kasallik namoyon bo’lmasdan turib samarali immunologik
xotira induktsiyasi vjudga kelishi bog’liq. So’ngi yillarda shunga o’xshash me’yorlardan
davolash maqsadlarida foydalanila boshlandi: onkovaktsinalar, allergovaktsinalar,
shuningdek
autoimmun kasalliklarini davolash uchun vaktsinalar tayyorlash uchun katta ko’lamdagi ishlar
olib borilmoqda. Ushbu barcha holatlarda qo’yilgan maqsadga erishish faqat xotira xo’jaylari
hosil qilish yo’li bilan emas, balki kutilgan yo’nalishdagi vaktsinalar orqali hosil bo’lgan immun
javobini qayta o’zgartirish yo’li bilan erishishga harakat qilinmoqda. Masalan, allergiya
bo’lganda allergiyaning namoyon bo’lishini ko’rsatib beruvchi shakllanib bo’lgan Th2-javobi
o’rniga allergenga bevosita Thl-javobini keltirib chiqarishga harakat qilinmoqda. Autoimun
jarayonlarda autoantigenlarga holsizlikni (anergiyani)
keltirib chiqarishga; shishlar (o’smalar)
bo’lganda – aksincha, o’smali antigenlarga immun javobini kuchaytirishga urinishlar olib borilib,
uni Thl-yo’lga yo’naltirishmoqda.
Atrof-muhit antigen komponentlariga immunologik xotira allergik kasalliklarda bo’lib,
rezus-antigenga (xomiladorlikning rezus-nomutanosibligida vjudga keladi) esa – yangi tug’ilgan
chaqaloqning gemolitik kasalligi asosidadir. Immunologik xotira fenomenidan (kamdan kam
uchraydigan holati) amaliyotda odamlarni emlashda (vaktsinatsiyada) foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
