Bog'liq 1-Ma'ruza. Neft va tabiiy gaz kimyosi faniga kirish, fanning maqsad va vazifalari
1945 йилга келиб Ўзбекистонда 1 млн тоннадан ортиқ нефт ишлаб чиқарилган. Нефт ва газ конларини излаб топиш ва бу конларни ишга тушириш 1950 йилдан кейин жадаллашиб кетди. 1950-1960 йилларда Олтиариқ заводида эски қурилмалар замонавий технологик қурилмалар билан алмаштирилди. Хозир заводда 7-та технологик қурилма мавжуд бўлиб, завод ёқилғи-ёқилғи йўналиши билан ишлайди. Бу ерда оғир қолдиқ – мазут термик крекинг қурилмасига берилиб енгил фракциялар ва термик қолдиқ олинади. 2 чи жаҳон урушида даврида Ғарбдан Фарғона шахрига нефтни қайта ишлаш заводи кўчирилди. Фарғонада 1959 йилда йирик нефтни қайта ишлайдиган завод ишга туширилди. йилига 8 млн. тоннага яқин нефт қайта ишланади.
Олтиариқ заводида нефт ёқилғи—ёқилғи схемаси бўйича, Фарғонада эса ёқилғи —мой схемаси бўйича ишлайди. Бу заводда газ конденсатидан турли маҳсулотлар олинади. Заводда илк бор йилига 600 минг тонна нефтни хайдайдиган АВТ қурилмаси ишга туширилган, кейинчалик яна бир нечта АВТ қурилмалари фойдаланишга топширилди. 1965-1968 йилларда йилига 300-600 минг тонна бензинни риформинг этувчи қурилмалар ишга туширилди.
Каталитик риформиг қурилмаларида АП-56, АП-64 маркали алюмоплатина катализатори иштирокида бензинни октан сони кўтарилар эди. 1995-1997 йилларда ЛЧ/11-600 қурилмаси фракциянинг «Прокатализ» фирмаси билан ҳамкорликда қайтадан таъмирланади. Алюмоплатина катализаторини ўрнига, таркибида рений ва бошқа металлар қўшилган Н-582 ва Н-482 маркали катализаторлар жойланди. Қурилманинг гидроочистка блокига яъни бензинни олтингургутли бирикмалардан тозалаш учун алюмокобальт-молибден катализатори ўрнига НК-306 катализатори жойланади. Бунинг натижасида завод таркибидаги тетраэтилсвинец (ТЭС) ўшилмаган турли хил юқори октан сонли экологик тоза автомобил бензинларини ишлаб чиқариш имкониятига эга бўлди.
Завод дизел ёқилғисини гидроочистка этадиган қурилма йўқ эди. 1997-1999 йилларда Япониянинг «Мицуи Энд КО, ЛТД» ва «Тойо Инжениринг Корпорейшн» фирмалари билан ҳамкорликда янги қурилма ишга туширилди. Хозир завод кам олтингугуртли экологик тоза дизел ёқилғиси ишлаб чиқмоқда.
1995-1997 йилларда Бухоро шахрининг Қоровулбозор туманида йилига 2,5 млн. т газоконденсатини қайта ишлайдиган завод қурилиб ишга туширилди. Бу заводнинг технологик қисмини Франциянинг «ТЕКНИП» фирмаси билан бирга қурилган.
Заводда газ конденсатидан бензин, керосин, дизел ёқилғисини ҳайдаб олиш қурилмаси, бензинни каталитик риформинг этувчи, керосин фракциясини меркаптанлардан тозаловчи, дизел ёқилғиси фракциясини олтингугурт бирикмаларидан тозаловчи технологик қурилмалар ва бу технологик қурилмаларни чиқиндиларни қайта ишловчи ва бир нечта ёрдамчи қурилмалар бор. Бу қурилмалар энг янги замонавий технологиялар билан таъминланган
Республикамизда газ конларининг очилиши асосан 1956 йилда Газли конини очилиши билан боғлиқ. (Хозирги вақтда Ўзбекистонда 100 дан ошиқ газ ва газконденсат конлари мавжуд, булар Бухоро ва Қашқадарё вилоятида жойлашган). 1959 йилда Газли конини гази Жаркок-Тошкент газ қувури орқали Республикамиз марказига келди. 1961 йил ноябр ойида Газли гази Челябинск кейинчалик Свердловск (хозирги Екатеринбург) шахарларига кетди. 1959 йили Ўрта Осиё–Марка қувури ишга тушиб газимиз Москва кейинроқ Европа мамлакатларига жўнатилди. Хаммаси бўлиб 5 дона диаметри 1000 мм бўлган қувурлар 1966 йилдан бошлаб йилига 22 млрд. м3 газимизни Россия ва Европа мамлакатларига етқазиб турди. Бу ўша вақтда собиқ СССРда қазиб чиқариладиган табиий газни 20 фоизини ташкил қилган.
Шуни таъкидлаш керакки Республикамизда қазиб олинган газларнинг аксарияти таркибида олтингургурт бирикмалари, газ конденсати, сув бўлганлиги учун уларни тўғридан-тўғри ишлатиб бўлмайди. Уларни тозалаб қайта ишлаш зарур.
Шунинг учун 1971 йили Муборак шахрида йилига 5 млрд. газни қайта ишловчи завод ишга туширилди. Хозир бу заводнинг қуввати йилига 30 млрд. газни қайта ишлашга етказилган. Бу ерда тоза газдан ташқари йилига 400 минг тонна соф олгингургут, 500 минг тонна баркарорлаштирилган газ конденсати, 30 минг тоннадан кўпроқ суюлтирилган газ ишлаб чиқарилади.
1980 йилда Қашқадарё вилоятининг Ғузор туманида йилига 8 млрд. газни қайта ишловчи Шўртон газни қайта ишлаш заводи ишга туширилди. Хозирги вақтда бу заводнинг қуввати 20 млрд. газни қайта ишлашга етказилган.
Шўртан газининг таркибида этан моддаси кўп бўлганлиги учун бу ерда жуда катта Шуртон газ-кимё мажмуаси қурилиши бошланди ва ҳозирги кунда бу мажмуа тўла қувват билан ишламоқда
Шундай қилиб Республикамизни «Узбекнефтегаз» холдинг шаклидаги миллий корпорациясининг корхоналарини сифатли нефт ва газ маҳсулотлари билан тўла таъминламоқда.
